Πώς ένα Δίκτυο Τηλεσκοπίων Προειδοποίησης Αστεροειδών ανακάλυψε τον κομήτη που φωτογραφήθηκε από τον Άρη;

Τι είναι το ATLAS και πώς λειτουργεί;

Το ATLAS (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System – Σύστημα Τελευταίας Προειδοποίησης για Χερσαία Πρόσκρουση Αστεροειδών) είναι ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκοπικό δίκτυο που αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης, με χρηματοδότηση από τη NASA. Ο αρχικός σκοπός του είναι η έγκαιρη προειδοποίηση για μικρούς, κοντινούς στη Γη αστεροειδείς (NEOs – Near Earth Objects), οι οποίοι θα μπορούσαν να συγκρουστούν με τον πλανήτη μας σε διάστημα ή εβδομάδων ή ημερών.

Το σύστημα αποτελείται από πέντε τηλεσκόπια: δύο είναι τοποθετημένα στη Χαβάη (Εικόνα 1) και από ένα στην Ισπανία, στη Χιλή και στη Νότια Αφρική. Αυτή η παγκόσμια κάλυψη του επιτρέπει να σαρώνει ολόκληρο τον ορατό νυχτερινό ουρανό κάθε 24 ώρες. Κάθε τηλεσκόπιο λαμβάνει διαδοχικές εικόνες του ίδιου σημείου του ουρανού σε σύντομα χρονικά διαστήματα. Στη συνέχεια, ένα εξελιγμένο λογισμικό συγκρίνει τις εικόνες για να εντοπίσει οποιοδήποτε αντικείμενο κινείται στο φόντο των σταθερών αστεριών, υποδεικνύοντας έτσι έναν πιθανό κοντινό αστεροειδή ή κομήτη.

Η ονομασία “Τελευταία Προειδοποίηση” υποδηλώνει ότι, αν και δε θα παρέχει χρόνο για την εκτροπή ενός μικρού αστεροειδούς, μπορεί να δώσει αρκετές ημέρες ή εβδομάδες προειδοποίησης για την εκκένωση της προβλεπόμενης περιοχής πρόσκρουσης, αν είναι απαραίτητο.

Γιατί τώρα βλέπουμε περισσότερους κομήτες;

Ενώ κύριος στόχος του ATLAS παραμένουν οι αστεροειδείς, η δυνατότητά του να σαρώνει γρήγορα και συστηματικά ολόκληρο τον ουρανό το καθιστά εξαιρετικά επιτυχημένο στην ανακάλυψη νέων κομητών και άλλων αντικειμένων.

Η πρόσφατη προσθήκη των δύο τηλεσκοπίων στο Νότιο Ημισφαίριο (το 2022) επέτρεψε την τακτική σάρωση του ουρανού εντός του 24ώρου. Αυτό, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ευαισθησία και την αυτοματοποίηση, έχει οδηγήσει σε μια πληθώρα νέων ανακαλύψεων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο διαστρικός κομήτης 3I/ATLAS (C/2025 N1), το τρίτο επιβεβαιωμένο αντικείμενο που επισκέπτεται το Ηλιακό μας Σύστημα από άλλο αστρικό σύστημα, τον οποίο ανακάλυψε το τηλεσκόπιο ATLAS στη Χιλή τον Ιούλιο του 2025.

Η Ιστορική Εικόνα του Κομήτη από τον Άρη 

Ο κομήτης 3I/ATLAS προσέλκυσε παγκόσμιο ενδιαφέρον, καθώς βρισκόταν σε τροχιά που τον έφερε κοντά στον Άρη, η NASA και η ESA εκμεταλλεύτηκαν τη σπάνια ευκαιρία. Αρκετά διαστημόπλοια και ρόβερ στον Άρη και σε τροχιά γύρω από αυτόν, όπως το Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) και το ρόβερ Perseverance, έστρεψαν τις κάμερές τους προς τον κομήτη.

Οι εικόνες που τραβήχτηκαν, αν και σε αυτές ο 3I/ATLAS φαινόταν ως ένα αμυδρό, ασαφές σημείο (μια θολή λευκή μπάλα στην περίπτωση του MRO), είναι ιστορικές (Εικόνα 2). Είναι η πρώτη φορά που ένα διαστρικό αντικείμενο παρατηρείται από τόσο κοντά και από μια διαστημοσυσκευή πέρα από τη Γη. Αυτές οι παρατηρήσεις από διαφορετικές σκοπιές βοηθούν τους επιστήμονες να συγκρίνουν τη σύνθεση και τη συμπεριφορά του με τους “ντόπιους” κομήτες του Ηλιακού μας Συστήματος, προσφέροντας ένα μοναδικό παράθυρο στις συνθήκες άλλων μακρινών αστρικών συστημάτων.