Τι είδε το Hubble το 2021;

Τους τελευταίους μήνες όλοι μας είμαστε κολλημένοι στις οθόνες μας για νέα σχετικά με το ολοκαίνουριο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb και αναμένουμε με ανυπομονησία τις πρώτες παρατηρήσεις του.

Στο μεταξύ, όμως, το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, ο “παππούς” του James Webb, συνεχίζει ακάθεκτο να μελετά συναρπαστικά ουράνια σώματα και να μας προσφέρει πολύτιμα δεδομένα.

Σε αυτό το άρθρο κάνουμε μια σύντομη αναδρομή σε μερικές από τις παρατηρήσεις του κατά τη διάρκεια του 2021 που εμείς βρήκαμε ενδιαφέρουσες!

Αντικείμενο Herbig – Haro (ΗΗ 111):

Αν και όχι ευρέως γνωστά, τα αντικείμενα Herbig – Haro αποτελούν ένα συναρπαστικό κομμάτι της αστροφυσικής και ιδιαίτερα της μελέτης νεαρών αστέρων ή αλλιώς, πρωτοαστέρων. Οι πρωτοαστέρες είναι συνήθως εξαιρετικά δραστήριοι και πολλοί από αυτούς σχηματίζουν στενούς πίδακες θερμού αερίου – αρκετά θερμού ώστε τα μόρια και τα άτομα που το αποτελούν να χάνουν τα ηλεκτρόνιά τους. Το πλάσμα αυτό, όπως ονομάζεται, ταξιδεύει ακόμη και για έτη φωτός με υψηλή ταχύτητα μέχρι να συναντήσει το αραιό και ψυχρό υλικό που βρίσκεται ανάμεσα στα αστέρια, το λεγόμενο διαστρικό υλικό. Επειδή η διαφορά στην ταχύτητα των δύο υλικών είναι πολύ μεγάλη, η σύγκρουση αυτή κάνει το ψυχρό διαστρικό αέριο να θερμαίνεται και συνεπώς να εκπέμπει φωτόνια, τα οποία και παρατηρούμε ως αντικείμενα τύπου Herbig – Haro. 

Το Hubble, λοιπόν, παρατήρησε το αντικείμενο Herbig – Haro HH 111 στο οπτικό και υπέρυθρο τμήμα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Αυτά τα συστήματα παράγουν έντονη ακτινοβολία στο οπτικό, δηλαδή φως που μπορεί να δει το μάτι μας, αλλά η σκόνη που συχνά τα περιβάλλει απορροφά σημαντικό μέρος της και καθιστά δύσκολη την παρατήρησή τους. Για τον λόγο αυτό το Hubble χρησιμοποίησε τη Wide Field Camera 3 (WFC3) που εντοπίζει και την υπέρυθρη ακτινοβολία που είναι ικανή να διαπεράσει τη σκόνη.

Πατήστε εδώ αν θέλετε να παρακολουθήσετε την εξέλιξη ενός αντικειμένου Herbig – Haro (HH 34) μέσω μιας σειράς παρατηρήσεων διάρκειας 13 ετών!

Νεφέλωμα του Πέπλου (Veil Nebula):

Η φαντασμαγορική αυτή φωτογραφία απεικονίζει το νεφέλωμα του Πέπλου (Veil nebula), ένα αντικείμενο στο οποίο έχει στρέψει ξανά το βλέμμα του το Hubble στο παρελθόν, μιας και είναι ιδιαίτερα δημοφιλές. Αυτή τη φορά, όμως, εφαρμόστηκαν νέες μέθοδοι επεξεργασίας εικόνας που αναδεικνύουν τις λεπτές δομές που το αποτελούν. Πιο συγκεκριμένα, μπορούμε πλέον να διακρίνουμε πιο καθαρά τα φωτόνια που προέρχονται από το διπλά ιονισμένο οξυγόνο* (μπλε χρώμα), το ιονισμένο υδρογόνο και το ιονισμένο άζωτο (αποχρώσεις του κόκκινου).

Το νεφέλωμα αυτό είναι προϊόν της αποκαλυπτικής καταστροφής ενός αστέρα με μάζα 20 φορές αυτής του Ήλιου που εξερράγη πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Βρίσκεται στον αστερισμό του Κύκνου και απέχει από εμάς 2.400 έτη φωτός, ενώ στον ουρανό καταλαμβάνει επιφάνεια που αντιστοιχεί σε περίπου 36 Πανσελήνους. Το Hubble εστίασε μόνο σε ένα μικρό τμήμα του τεράστιου αυτού νεφελώματος για να μας δώσει αυτή την εκπληκτική φωτογραφία.

Πενταπλό Είδωλο Κβάζαρ:

Στο κέντρο της παρακάτω φωτογραφίας απεικονίζεται ένα δαχτυλίδι, στο οποίο διακρίνονται 4 φωτεινά σημεία (συν ένα αμυδρότερο σημείο), γύρω από δύο γαλαξίες. Στην πραγματικότητα, τα αντικείμενα είναι μόνο 3: οι δύο γαλαξίες στο κέντρο και ένας κβάζαρ. Πώς είναι δυνατόν να απεικονίζεται το ίδιο αντικείμενο σε 5 διαφορετικά σημεία; Οι δύο κεντρικοί γαλαξίες λειτουργούν ως ένας τεράστιος βαρυτικός φακός!

Το φαινόμενο του βαρυτικού φακού παρατηρείται όταν ένα εξαιρετικά μαζικό αντικείμενο, όπως το ζεύγος γαλαξιών στην προκειμένη περίπτωση, καμπυλώνει σημαντικά το χωρόχρονο. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι το φως που βρίσκεται πίσω από αυτούς ακολουθεί καμπύλη τροχιά και μεγεθύνεται αρκετά ώστε τα τηλεσκόπια στη Γη να εντοπίζουν τα είδωλα του αντικειμένου, με τρόπο όμοιο με αυτόν ενός συνηθισμένου φακού.

Η φωτογραφία αυτή τραβήχτηκε από – το μαντέψατε! – την κάμερα WFC3 του Hubble. 

Fun fact: Η κάμερα WFC3 δεν βρισκόταν εξαρχής στο Hubble, αλλά την εγκατέστησαν αστροναύτες το 2009. Ενώ ήταν κατασκευασμένη για να λειτουργήσει 12 χρόνια, η κάμερα αυτή συνεχίζει να μας στέλνει εντυπωσιακές φωτογραφίες ακόμη και σήμερα!

Παρακάτω ακολουθούν μερικές ακόμη ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις του Hubble που πραγματοποιήθηκαν το 2021.

Φυσικά, το Hubble παρατήρησε εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, ακόμη ουράνια αντικείμενα και εμείς παρουσιάσαμε ένα απειροελάχιστο ποσοστό του έργου του. Καθώς περιμένουμε, λοιπόν, τα πρώτα δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, ας μην ξεχνάμε ότι το Hubble βρίσκεται ακόμα 550 χιλιόμετρα πάνω από τα κεφάλια μας τραβώντας εκπληκτικές φωτογραφίες!

*Ιονισμένο γίνεται ένα άτομο όταν ένα ηλεκτρόνιό του αποκτά αρκετή ενέργεια ώστε να ξεφύγει από την ηλεκτρική έλξη που του ασκεί ο πυρήνας του ατόμου. Διπλά ιονισμένο γίνεται όταν χάνει δύο από τα ηλεκτρόνιά του κ.ο.κ.