Έχει υλική υπόσταση η ενέργεια;

Εικόνα 1: Ηλεκτρομαγνητικό κύμα. Πηγή: Σταύρος Δημητρακούδης

Η ενέργεια, ως αυτούσια υπόσταση, δύσκολα διαχωρίζεται από το αποτέλεσμά της, επειδή το ίδιο ισχύει για οτιδήποτε στο σύμπαν. Δεν υπάρχει τρόπος να δούμε άμεσα ένα ηλεκτρόνιο ή πρωτόνιο ή οτιδήποτε άλλο παρά μόνο σαν αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασής του με κάτι άλλο.  Στο μακρόκοσμο των αισθήσεών μας συνηθίζουμε να το παραβλέπουμε αυτό επειδή οι αλληλεπιδράσεις αυτές θεωρούνται τετριμμένες. Λέμε, για παράδειγμα, ότι βλέπουμε ένα αντικείμενο, αλλά παραβλέπουμε ότι αυτό σημαίνει ότι φωτόνια εκπέμπονται ή ανακλώνται από το αντικείμενο αυτό και αλληλεπιδρούν με τα κύτταρα των ματιών μας, όπου δημιουργούνται ηλεκτρικά σήματα που επεξεργάζονται στον εγκέφαλό μας. Λέμε ότι αγγίζουμε κάτι αλλά παραβλέπουμε ότι αυτό ανάγεται σε ηλεκτρομαγνητικές αλληλεπιδράσεις ατόμων που δεν έρχονται ποτέ σε πραγματική επαφή.

Με αυτό κατά νου, μπορεί να φανταστεί κανείς την ενέργεια σαν κάτι που δίνει τη δυνατότητα σε ένα αντικείμενο (με την όσο το δυνατό γενικότερη έννοια του όρου!) να κάνει κάτι. Όταν αφήνουμε ένα αντικείμενο να πέσει από κάποιο ύψος αυτό έχει δυναμική ενέργεια, λόγω της θέσης του. Όσο πέφτει, και όσο αυξάνει η ταχύτητά του, η δυναμική ενέργεια μετατρέπεται σταδιακά σε κινητική, τα αποτελέσματα της οποίας τα βλέπουμε όταν χτυπήσει σε κάποια επιφάνεια. Για να φτάσει στο αρχικό ύψος μπορεί να χρησιμοποιήσαμε χημική ενέργεια που του έδωσε αυτή την ικανότητα μέσω αναδιοργάνωσης ατομικών δεσμών σε μόρια. Το ουσιώδες είναι ότι η ενέργεια πάντα διατηρείται – αυτή είναι μία βασική αρχή της λειτουργίας του Σύμπαντος, οπότε η χημική ενέργεια θα μετατραπεί σε δυναμική που θα μετατραπεί σε κινητική, κ.ο.κ.  

Αν και η ύλη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έννοια της ενέργειας, η αμεσότερα κατανοητή μορφή ενέργειας ίσως είναι αυτή της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, καθότι δεν σχετίζεται με κάποια μορφή ύλης παρά μόνο με άυλα κύματα που διαδίδονται στο χώρο. Αυτά μπορεί να μας θερμαίνουν όταν είναι σε υπέρυθρα μήκη κύματος, όπως η ζέστη που βγαίνει από έναν φούρνο, ή μπορεί να είναι ορατά από τα μάτια μας αν είναι σε οπτικά μήκη κύματος, όπως γίνεται με οτιδήποτε βλέπουμε. Σε άλλα μήκη κύματος, όπως ραδιοκύματα ή ακτίνες Χ, οι αλληλεπιδράσεις δεν είναι άμεσα κατανοητές από τις αισθήσεις μας. 

Οπότε, υπάρχουν μορφές ενέργειας που αντιλαμβανόμαστε απτά χωρίς να είναι υλικές, μορφές που είναι υλικές χωρίς να τις αντιλαμβανόμαστε απτά (η ισοδυναμία μάζας – ενέργειας, E = mc2, αν και ισχύει παντού δε γίνεται αντιληπτή από τις αισθήσεις μας σαν κάτι ξέχωρο από την ύλη), μορφές που ούτε αντιλαμβανόμαστε απτά ούτε είναι υλικές, και μορφές που περιγράφουν διάφορες καταστάσεις της ύλης που μπορούν να εκτελέσουν κάποιο έργο.