Τι μας κοιτάζεις Rosetta πάνω από τον κομήτη; – Μέρος Α;

Από ότι φαίνεται υπάρχουν πολλές “Rosetta” εκεί έξω και έτσι για να μην μπερδευτούμε είναι καλό να σημειωθεί από την αρχή πως αυτό το άρθρο δεν αφιερώνεται ούτε στο λογισμικό Rosetta της Apple, αλλά ούτε και στη στήλη της Ροζέττας η οποία εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο. Αντιθέτως, εμείς θα ασχοληθούμε με τη διαστημική αποστολή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA – European Space Agency) που εκτοξεύθηκε στις 2 Μαρτίου του 2004. 

Στην πραγματικότητα, τόσο το όνομα της διαστημικής αποστολής όσο και το λογισμικό της Apple αντλούν έμπνευση από τη στήλη αιγυπτιακής προέλευσης. Ταυτόχρονα, το όνομα και της μονάδας προσγείωσης της αποστολής, Philae, στηρίζεται σε αιγυπτιακό κτίσμα, τον ομώνυμο οβελίσκο που εκτιμάται πως χτίστηκε την περίοδο βασιλείας του Πτολεμαίου Θ’ (139 – 81 π.Χ.). Η αιτία που οδήγησε στην επιλογή των ονομάτων έγκειται στην ανάλυση και αποκρυπτογράφηση του αιγυπτιακού συστήματος γραφής μέσω της μελέτης των δύο αιγυπτιακών μνημείων. Ομοίως, η αποστολή Rosetta στόχευσε στην καλύτερη κατανόηση των κομητών και του πρώιμου Ηλιακού Συστήματος. Πώς θα το πετύχαινε αυτό; Η στενή επαφή με έναν κομήτη φάνηκε να ήταν ο μοναδικός τρόπος, και μιλάμε για πολύ στενή επαφή.

Αν και το ταξίδι της Rosetta και του Philae ξεκίνησε τα πρώτα χρόνια του 21^ου αιώνα, η ιδέα είχε συλληφθεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Πριν ακόμη από τη συναρπαστική συνάντηση της αποστολής Giotto της ESA με τον κομήτη 1P/Halley, αποκαλύπτοντας την πρώτη λεπτομερή εικόνα του πυρήνα ενός κομήτη. Μετά το επιτυχημένο Giotto, το πρώτο μέχρι τότε διαστημικό σκάφος που πραγματοποίησε τόσο κοντινές παρατηρήσεις με κομήτη, η επιστημονική κοινότητα ανυπομονούσε να προγραμματίσει την επόμενη αποστολή που θα είχε στόχο τη μελέτη της προέλευσης των κομητών και του Ηλιακού Συστήματος. Σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα, η Rosetta – έχοντας περάσει από σχολαστικούς ελέγχους και πολλαπλές δοκιμές –  ήταν έτοιμη να εκτοξευθεί στις 12 Ιανουαρίου 2003. Αυτό ήταν το σχέδιο έως και έναν μήνα πριν την ημέρα απογείωσης. Τι συνέβη; Ένας πύραυλος Ariane 5, παρόμοιος με εκείνον που θα χρησιμοποιούσε η ESA για την εκτόξευση της Rosetta, απέτυχε κατά την ανύψωση ενός δορυφόρου επικοινωνιών σε τροχιά. Με ένα δισεκατομμύριο ευρώ από δημόσιους πόρους και τις φιλοδοξίες επιστημόνων από όλο τον κόσμο να εξαρτώνται από την επιτυχημένη εκτόξευση της Rosetta, έγινε έκκληση να καθυστερήσει μέχρι να επιλυθεί το ζήτημα.

Λόγω της παραπάνω αναποδιάς, δεν ήταν πλέον εφικτή η άφιξη στον αρχικό στόχο, τον κομήτη 46P/Wirtanen. Έτσι, όσο οι μηχανικοί προσπαθούσαν να αποτρέψουν περαιτέρω αποτυχίες του Ariane 5, οι επιστήμονες έψαχναν για εναλλακτικό “εργαστήριο”. Το βλέμμα τους στράφηκε στον κομήτη 67P/Churyumov-Gerasimenko, έναν ελαφρώς βαρύτερο κομήτη από τον Wirtanen. Κατά συνέπεια, ο φίλος της Rosetta, Philae, υποβλήθηκε σε βελτιώσεις, ενισχύοντας τα πόδια του για να εξυπηρετήσει την ελαφρώς ταχύτερη προσγείωση που αναμενόταν πλέον. Τίποτα δεν θα σταματούσε πλέον την επικείμενη αποστολή, και πράγματι η οδύσσεια του διαστήματος για τη Rosetta και τον Philae ξεκίνησε στις 2 Μαρτίου του 2004.

Γίνεται δικαιολογημένα η αναφορά για διαστημική οδύσσεια, καθώς η Rosetta δε θα μπορούσε να κατευθυνθεί ευθεία προς τον κομήτη. Αντιθέτως, επιχείρησε συγκεκριμένες διελεύσεις γύρω από τον Ήλιο, τη Γη και τον Άρη που επέτρεψαν στο διαστημόπλοιο να αποκτήσει ταχύτητα και να αλλάξει την τροχιά του με τέτοιο τρόπο ώστε να φτάσει επιτυχώς στο καθορισμένο σημείο συνάντησης με τον κομήτη, στην καθορισμένη χρονική στιγμή. Συνολικά έγιναν τρία τέτοια περάσματα από τη Γη και ένα από τον Άρη. Κατά τη διάρκεια τους, οι επιστήμονες βρήκαν την ευκαιρία να βαθμονομήσουν τα όργανα που κουβαλούσε η Rosetta και κάποιες φορές να διεξάγουν συντονισμένες παρατηρήσεις με άλλα διαστημόπλοια της ESA όπως το Mars Express, το ENVISAT και το Cluster.

Αξίζει να σημειωθεί πως όταν ακόμη το πλάνο για την προσεδάφιση του κομήτη Wirtanen ήταν σε ισχύ, η Rosetta δε χρειαζόταν να πραγματοποιήσει κανένα πέρασμα γύρω από τον Άρη και είχε σχεδιαστεί αναλόγως. Τώρα όμως, που ο νέος στόχος έγινε ο κομήτης Churyumov-Gerasimenko, μια τέτοια διέλευση ήταν αναγκαία για την ολοκλήρωση της αποστολής. Μάλιστα, η Rosetta θα έπρεπε να παραμείνει και για 24 λεπτά στη σκιά του Άρη! Μήνες πριν από τη ριψοκίνδυνη επαφή με τον Άρη (χρειαζόταν να βρεθεί σε απόσταση 250 km), η επιστημονική ομάδα προπόνησε τη Rosetta να μείνει “ψύχραιμη” και να αποφύγει απότομες αντιδράσεις στην απουσία ηλιακού φωτός που θα μπορούσαν να καταστρέψουν τα ηλιακά πάνελ και τους αισθητήρες της. Η συλλογική ανακούφιση έγινε αισθητή όταν το σήμα της Rosetta επανεμφανίστηκε λίγο μετά την ανάδυση πίσω από τον Άρη, σηματοδοτώντας το τέλος της “σκοτεινής” περιόδου.

Αυτές οι παρόμοιες μανούβρες έγιναν και με δύο αστεροειδείς που συνάντησε στο δρόμο της η Rosetta. Τον Σεπτέμβριο του 2008 η Rosetta συνάντησε τον Steins, έναν μικρού μεγέθους αστεροειδή (διαμέτρου 5 χιλιομέτρων), και συνέλεξε μεγάλη ποσότητα δεδομένων παρόλη τη μικρή διάρκεια διέλευσης (7 λεπτά). Βέβαια, δεν εξελίχθηκαν όλα βάσει σχεδίου. Για την ακρίβεια, η επιστημονική κάμερα OSIRIS και οι κάμερες πλοήγησης δε λειτούργησαν ακριβώς όπως αναμενόταν. Αυτό οδήγησε την ομάδα να βεβαιωθεί πως αυτό δε θα συμβεί στην επόμενη διέλευση. Πράγματι, τον Ιούλιο του 2010, η Rosetta είδε από κοντά τον αστεροειδή Lutetia ο οποίος έχει διάμετρο 130 χμ – ή μάλλον όχι από τόσο κοντά καθώς οι επιστήμονες ήθελαν φωτογραφίες με ολόκληρο τον αστεροειδή. Οι παρατηρήσεις ήταν επιτυχείς – ακόμη και αν διακόπηκε η επικοινωνία με τη Γη για 40 λεπτά! – και έδειξαν έναν μίνι κόσμο της πιο περίπλοκης γεωλογίας (κατολισθήσεις βράχων και γιγάντιοι κρατήρες).

Η δεύτερη συνάντηση με αστεροειδή ενθάρρυνε τους επιστήμονες και ετοιμάζονταν για το μεγάλο βραβείο, τον κομήτη Churyumov-Gerasimenko. Θα έπρεπε όμως να περιμένουν γιατί, όπως θα δούμε στο δεύτερο μέρος, η Rosetta έπρεπε να πέσει σε λήθαργο (hibernation) και τότε είναι που το άγχος των επιστημόνων έφτασε σε κορύφωση…