Ποιος είναι ο Στηβ;

Πρωτοάκουσα για τον Στηβ κάπου στα Καναδικά Βραχώδη Όρη την άνοιξη του 2017. Ο καθηγητής Έρικ Ντόνοβαν, από το Πανεπιστήμιο του Κάλγκαρι, μας έκανε μία συνεδριακή παρουσίαση πάνω σε ένα πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχε, για τη συλλογή παρατηρήσεων του Βόρειου Σέλαος από ερασιτέχνες φωτογράφους. Θα περίμενε κανείς ότι η συλλογική επιστημονική κοινότητα, με όλα της τα τηλεσκόπια, τα παρατηρητήρια, και τους αυτοματοποιημένους σταθμούς, θα είχε ένα πλήρες αρχείο του οτιδήποτε είναι ορατό στο νυχτερινό ουρανό. Δεν είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα. Οι επιστήμονες περιορίζονται συχνά από το τι περιμένουν να δουν, το οποίο καθορίζει το τι παρατηρήσεις σχεδιάζουν, υπαγόμενες και σε οικονομικά κριτήρια. Συνεπώς, παραμένουν πάντα κάποια κενά, σχεδόν εξ ορισμού εκεί που κανείς δεν τα φαντάζεται.

Έτσι έγινε και τότε, όταν οι επιστήμονες άρχισαν να ακούν ιστορίες από τους ερασιτέχνες για ένα σέλας εντελώς διαφορετικό από οτιδήποτε είχαν κατά νου. Ήταν μία αχνή μωβ γραμμή στον ουρανό που συχνά συνοδευόταν από πράσινες ρίγες. Το είχαν παρατηρήσει εδώ και χρόνια και είχαν τραβήξει φωτογραφίες. Καθώς το “συνηθισμένο” σέλας παράγεται από τις αλληλεπιδράσεις ηλεκτρονίων από το διάστημα με άτομα της ατμόσφαιρας, είχε διαδοθεί η φήμη ανάμεσα στους ερασιτέχνες ότι η μωβ γραμμή παράγεται από τα πρωτόνια που συνοδεύουν τα ηλεκτρόνια. Το ονόμαζαν πρωτονικό σέλας. «Αυτό είναι αδύνατον» είπε ο Έρικ Ντόνοβαν όταν το άκουσε. Ήταν αδιαμφισβήτητα κάτι, αλλά δε θα μπορούσε να είναι σέλας πρωτονίων. Αυτό τουλάχιστον ήταν σίγουρο. Είπε στους ερασιτέχνες να το ονομάσουν κάπως αλλιώς, ώστε να μην προκαλούν επιστημονικές παρεξηγήσεις. Το ονόμασαν Στηβ*.

Ένα χρόνο αργότερα, μετά από επιπλέον δορυφορικές παρατηρήσεις, το νέο φαινόμενο δημοσιεύτηκε στο Science Advances, ένα έγκριτο επιστημονικό περιοδικό, και ο Στηβ μπήκε επισήμως στο επιστημονικό λεξικό. Για να μοιάζει κάπως πιο σοβαρό, εκ των υστέρων μετατράπηκε σε ένα ασαφώς αισιόδοξο, για την ερμηνεία του, αρκτικόλεξο: Strong Thermal Emission Velocity Enhancement (Ισχυρή Επαύξηση Ταχύτητας Θερμικής Εκπομπής. Δυστυχώς, στα Ελληνικά το ΙΕΤΘΕ δε σημαίνει απολύτως τίποτα).

Όσο για το τι είναι, δεν ξέρουμε ακόμα στα σίγουρα. Αν και μοιάζει με σέλας, η τυπική υπόθεση είναι ότι πρόκειται για ένα είδος ατμοσφαιρικής φωταύγειας. Αυτός είναι ο γενικός όρος για εκπομπή φωτός από την ατμόσφαιρα λόγω διέγερσης των μορίων της από τον Ήλιο ή από κοσμικές ακτίνες, σε αντίθεση με το σέλας που προκύπτει από πρόσπτωση ηλεκτρονίων. Η διέλευση ενός δορυφόρου SWARM μέσα από μία περιοχή του Στηβ μέτρησε θερμοκρασία 6000 βαθμών Κελσίου – μια τιμή που θα αντιστοιχούσε σε λάμψη φωτονίων περίπου ίδιου μήκους κύματος με αυτά του ‘Ηλιου, αλλά με πολύ χαμηλότερη ένταση λόγω αραιότητας της ατμόσφαιρας.

Οι έρευνες συνεχίζονται. Αλλά αυτό που αποκαλύφθηκε άμεσα, για μία ακόμα φορά (το ίδιο είχε συμβεί με παρατηρήσεις άλλων φαινομένων στην άνω ατμόσφαιρα, όπως sprites και elves), είναι η σημασία της παρατηρητικότητας των μη-ειδικών όπου οι επιστήμονες δεν μπορούν να κοιτάζουν. Οι ερασιτέχνες φωτογράφοι που αποκάλυψαν τον Στηβ μπήκαν στη λίστα των συγγραφέων στην πρώτη επιστημονική δημοσίευση. Δεν περίμεναν ποτέ κάτι τέτοιο, καθότι δεν ήταν επιστήμονες, αλλά συνετέλεσαν στην πρόοδο της κατανόησης του πλανήτη μας με το να κοιτάζουν τον ουρανό με επιμονή, δέος, και καλή διάθεση.

Science Advances paper:

http://advances.sciencemag.org/content/4/3/eaaq0030

*Κάνοντας αναφορά στην ταινία κινουμένων σχεδίων “Πέρα από το Φράχτη” (Over the Hedge), όπου τα ζωάκια που δεν έχουν ξαναδεί φράχτη και δεν ξέρουν τι είναι, τον βαφτίζουν Στηβ.