Το αποχετευτικό σύστημα στο διάστημα, μέρος Α’: η ηρωική εποχή

Όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν να πηγαίνουν στο διάστημα, δεν τους απασχολούσε πολύ το πως θα πηγαίνουν τουαλέτα. Η πρώτες πτήσεις ήταν σύντομες, με διάρκεια από λίγα λεπτά έως λίγες ώρες, οπότε οι αστροναύτες και κοσμοναύτες αναμενόταν απλά να κρατηθούν μέχρι να επιστρέψουν στη Γη. Παρόλα αυτά, στην πρώτη κιόλας Αμερικάνικη επανδρωμένη διαστημική αποστολή, τη Mercury-Redstone 3 το 1961, η τρίωρη αναμονή για την εκτόξευση (με πολλές καθυστερήσεις), προξένησε στον αστροναύτη Alan Shepard έντονη ανάγκη για κατούρημα. Όταν ενημερώθηκε ότι για τεχνικούς λόγους δεν ήταν θεμιτό να βγει έξω για να πάει τουαλέτα, αυτός αναγκαστικά έκανε την ανάγκη του στη διαστημική στολή του. Η αρχή ήταν δυσοίωνη. 

Μετά από αυτό το περιστατικό, στις διαστημικές στολές για το πρόγραμμα Mercury προστέθηκε ένα σύστημα συλλογής ούρων, που ήταν επαρκές για τις περισσότερες πτήσεις. Μόνο στην τελευταία (Mercury-Atlas 9) χρειάστηκε να προσθέσουν ένα σύστημα με τρόμπα (που στην πράξη εμφάνισε διαρροές) για μεταφορά ούρων από το δοχείο συλλογής εντός της στολής σε ένα εξωτερικό, επειδή η αποστολή διήρκησε παραπάνω από μία μέρα. Ταυτόχρονα, οι αστροναύτες ήταν σε δίαιτα για ελαχιστοποίηση των στερεών απορριμμάτων για τρεις μέρες πριν από κάθε πτήση.

Οι Σοβιετικοί, την ίδια περίοδο, είχαν τα διαστημόπλοια Vostok, που ήταν πολύ ανώτερων επιδόσεων από τα Mercury, οπότε εκτέλεσαν με αυτά πτήσεις διάρκειας μέχρι σχεδόν πέντε ημερών (με το Vostok 5). Ένα απλό σύστημα συλλογής ούρων εντός της στολής δε θα ήταν επαρκές. Έτσι, ανέπτυξαν ένα σύστημα χειροκίνητης άντλησης υγρών και στερεών απορριμμάτων, από υποδοχείς που εφάρμοζαν στο εσωτερικό των διαστημικών στολών (Εικόνα 2). Για την εκτόξευση της πρώτης γυναίκας στο διάστημα (Vostok 6) έγιναν οι απαραίτητες μετατροπές για γυναικεία ανατομία.

Το 1965 οι ΗΠΑ ξεκίνησαν επανδρωμένες αποστολές με τα πρώτα διθέσια διαστημόπλοιά τους, στο πρόγραμμα Gemini. Σκοπός του Gemini ήταν να κάνει όλες τις απαραίτητες δοκιμές διαστημικής βιωσιμότητας για το πρόγραμμα Apollo, και έτσι μεταξύ άλλων έθεσε νέο ρεκόρ παραμονής στο διάστημα, σχεδόν 14 ημερών με το Gemini VII. Στη διάρκεια του προγράμματος αναπτύχθηκαν ολοένα και πιο αποτελεσματικά συστήματα συλλογής ούρων (που μετά διασκορπίζονταν στο διάστημα¹), ενώ για περιττώματα οι αστροναύτες είχαν πλαστικές σακούλες με κολλητική επιφάνεια για να εφαρμόζουν στα οπίσθιά τους (μαζί με χαρτί υγείας και μικροβιοκτόνο υγρό). Η χρήση τους ‘απαιτούσε ιδιαίτερη επιδεξιότητα και χρόνο, σύμφωνα με μία μεταγενέστερη μελέτη της NASA, αλλά το σύστημα θεωρήθηκε ‘επαρκές’.

Τα αντίστοιχα – και λίγο προγενέστερα των Gemini – διθέσια (και με παράκαμψη όλων των κανόνων ασφαλείας, τριθέσια) Σοβιετικα διαστημόπλοια Voskhod εκτέλεσαν σχετικά βραχύχρονες αποστολές (λίγο παραπάνω από μία μέρα το καθένα) οπότε δε χρειάστηκαν διαφορετικά συστήματα από τα Vostok. Τα Soyuz, που ήταν τα ώριμης σχεδίασης διθέσια/τριθέσια Σοβιετικά διαστημόπλοια, εκδόσεις των οποίων πετάνε μέχρι σήμερα, διατήρησαν και αυτά παρόμοια συστήματα, αλλά με μία διαφορά. Ο παραπάνω όγκος των νέων διαστημοπλοίων επέτρεψε τον διαχωρισμό (με μία σίτα) ενός συγκεκριμένου χώρου για τη χρήση τους, επιτρέποντας μία υποτυπώδη ιδιωτικότητα στους κοσμοναύτες. Ήταν, πρακτικά, η πρώτη διαστημική τουαλέτα (ο μηχανισμός της οποίας φαίνεται στην Εικόνα 2)!

Τα διαστημόπλοια Apollo δεν είχαν τέτοιες πολυτέλειες. Η σχεδίασή τους είχε ξεκινήσει το 1961, όταν τέτοια ζητήματα δεν απασχολούσαν ακόμα τους μηχανικούς. Οι διαδικασίες διαχείρισης απορριμμάτων ήταν παρόμοιες με αυτές των Gemini, αλλά με τριμελή πληρώματα και πιο πολύπλοκες αποστολές αυξάνονταν και οι πιθανότητες για ατυχήματα. Στην αποστολή Apollo 10 (που σχεδόν προσεληνώθηκε, κάνοντας πλήρη πρόβα για το Apollo 11) ένα περίττωμα διέφυγε από τη σακούλα του και εθεάθη να αιωρείται εντός της κάψουλας. Κανείς από τους τρεις αστροναύτες δεν παραδέχθηκε ότι ήταν δικό του. Το μάζεψαν με μία πετσέτα και νόμιζαν ότι ξεμπέρδεψαν, αλλά λίγο αργότερα εμφανίστηκε και δεύτερο. Κάποιες σακούλες με περιττώματα αστροναυτών έχουν παραμείνει στην επιφάνεια της Σελήνης. Ίσως, να αποτελέσουν κάποτε ευρήματα για ενθουσιώδεις διαστημικούς αρχαιολόγους. Ή ίσως όχι.

Οι Αμερικάνοι κέρδισαν την κούρσα για τη Σελήνη αλλά οι Σοβιετικοί κέρδισαν την κούρσα για την τουαλέτα. Η επόμενη εποχή του διαστήματος, με διαστημικούς σταθμούς και διαστημικά λεωφορεία, θα προσέφερε πρόσφορο έδαφος για νέες εξελίξεις.

1. Οι επιστήμονες ήθελαν να ξέρουν την ποσότητά τους, και το πέτυχαν με τον πιο τρελό τρόπο. Η αντλία για τα ούρα αναμίγνυε μία μικρή ποσότητα ραδιενεργού τριτίου σε αυτά (Εικόνα 3), σε αναλογία με τον όγκο τους. Όταν η σακούλα αδειαζόταν στο διάστημα, ένα υπόλειμμα τριτίου έμενε στο εσωτερικό της. Μετά την προσγείωση, οι επιστήμονες μπορούσαν να εκτιμήσουν τον όγκο των ούρων από την παραμένουσα ραδιενέργεια στην κάθε σακούλα. ↩︎