Σπήλαια και άνθρωπος: Καταφύγια στην προϊστορία και στη διαστημική εποχή. Μέρος Γ’

Σπήλαια στη Γη.

Σημαντικότητα των σπηλαίων.

Τα σπήλαια είναι θησαυροφυλάκια πληροφοριών σχετικά με την εξέλιξη του πλανήτη, της ζωής, του κλίματος, του ανθρώπου και του πολιτισμού.

 Για παράδειγμα χρονολογώντας τους σταλαγμίτες ενός καρστικού σπηλαίου και βρίσκοντας τις αναλογίες των ισοτόπων του οξυγόνου – που εξαρτώνται από τη θερμοκρασία – μπορούμε να ανασυνθέσουμε το παλαιοκλίμα μιας περιοχής. Ή μελετώντας ένα σπήλαιο που δημιουργήθηκε στην φρεατική / επιφρεατική ζώνη και τώρα βρίσκεται στη ζώνη κατείσδυσης μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για την τεκτονική μετατόπιση ή την υδρογεωλογική εξέλιξη ενός τόπου.

Αντίστοιχα μελετώντας ηφαιστειακά σπήλαια  αντιλαμβανόμαστε την ιστορία της ηφαιστειακής δραστηριότητας μιας περιοχής και συχνά βλέπουμε τις διαδικασίες που έλαβαν χώρα «στερεοποιημένες» στη λάβα των τοιχωμάτων τους.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η βιολογία των σπηλαίων και οι προσαρμογές των ζωντανών οργανισμών σε απομονωμένα, ολιγοτροφικά και αφιλόξενα περιβάλλοντα όπως αυτά των σπηλαίων. Ειδικά, οι ακρόφιλοι και οι χημειολιθοαυτότροφοι μικροοργανισμοί (βακτήρια), με την ικανότητά τους να επιβιώνουν σε ακραία περιβάλλοντα και να συνθέτουν οργανικά συστατικά από ανόργανες ύλες και ορυκτά αντλώντας ενέργεια από απλές χημικές αντιδράσεις οξείδωσης και αναγωγής, αφ ενός αποτελούν τη βάση για τη διατήρηση πολύ ιδιαίτερων τροφικών αλυσίδων με πρωτόγνωρα, μοναδικά είδη και αφετέρου, είναι πολύ σημαντικοί για την κατανόηση των απαρχών της ζωής στη Γη. Συνήθως έχουν τη μορφή βλέννας που σχηματίζει σταλακτίτες όταν κρέμονται από την οροφή ή καλύπτουν σαν βιοφίλμ επιφάνειες στα τοιχώματα και το δάπεδο. Η αναγνώριση των ιχνών που αφήνουν αυτές οι βιολογικές διεργασίες στα ορυκτά και τα πετρώματα μπορεί να αποτελούν πολύτιμο οδηγό για τον εντοπισμό ζωής σε άλλους κόσμους.

Φυσικά, τα παλαιοανθρωπολογικά και αρχαιολογικά κατάλοιπα που εντοπίζονται σε ένα σπήλαιο παρέχουν στους ειδικούς ανεκτίμητες πληροφορίες για την εξάπλωση και την εξέλιξη του είδους μας, όχι μόνο βιολογικά αλλά και πολιτισμικά, διανοητικά και συνειδησιακά.  Πρόσφατα διαπιστώθηκε από ένα τμήμα κρανίου homo sapiens που βρέθηκε σε σπήλαιο της Μάνης ότι οι πρώτοι εκπρόσωποι του σύγχρονου ανθρώπου βγήκαν εκτός Αφρικής τουλάχιστον 210 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα αλλάζοντας εντελώς τη γνώση μας. Αλλά και τα περισσότερα ίχνη πρώιμης τέχνης, τα πρώτα σημάδια τελετουργικών τελετών και θρησκευτικότητας που δείχνουν την σταδιακή διαφοροποίηση της συνείδησης του ανθρώπινου γένους (homo) προέρχονται από σπήλαια αφού το κλειστό και ασφαλές περιβάλλον τους ευνόησε τη διατήρησή τους.

Ευαισθησία των σπηλαίων

Προστασία

Η άνευ όρων τουριστική εκμετάλλευση και η κακή διαχείριση, ο κίνδυνος καταστροφής όλων των αναφερόμενων στην παραπάνω ενότητα στοιχείων από αστοιχείωτους σπηλαιοεξερευνητές. Επιπλέον, η όχληση της πανίδας και του οικοσυστήματος, η μόλυνση του μικροβιόματος, η κάλυψη από τσιμέντο ή άσφαλτο και η συνεπακόλουθη παύση τροφοδοσίας με κατεισδείων ύδωρ, η χρήση φυτοφαρμάκων σε υπερκείμενες καλλιέργειες που καταλήγουν στα σπήλαια και εξοντώνουν τους σπηλαιόβιους οργανισμούς. Ακόμη, οι λαθρανασκαφές και άλλες δραστηριότητες, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες υποβάθμισης και καταστροφής των σπηλαίων αλλά η λεπτομερής εξέτασή τους ξεφεύγει από τους σκοπούς του άρθρου.

Πηγές:
17th INTERNATIONAL CONGRESS OF SPELEOLOGY Sydney, NSW, Australia July 23–29, 2017 Proceedings VOLUME 1 Edition 2 http://uis-speleo.org/wp-content/uploads/2020/08/Proceedings-17th-ICS-Vol1-Ed2-screen.pdf 

The Subsurface Life in Mineral Environments (SLIME) Team. 

https://www.caveslime.org/

Hill, C. A., Forti, P. 1986. Cave Minerals of the World.

Katerina Harvati, Carolin Röding, Abel M Bosman, Fotios A Karakostis, Rainer Grün, Chris Stringer, Panagiotis Karkanas, Nicholas C Thompson, Vassilis Koutoulidis, Lia A Moulopoulos , Vassilis G Gorgoulis, Mirsini Kouloukoussa.  Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia.

SERBAN M. SARBUTHOMAS C. KANE. BRIAN K. KINKLE. A Chemoautotrophically Based Cave Ecosystem.
https://www.science.org/doi/10.1126/science.272.5270.1953

Με ενδιαφέρει η εξερεύνηση της Φύσης, του Διαστήματος, οι Επιστήμες, ιδιαίτερα η Φυσική και η Γεωλογία και η διάχυση της γνώσης στην κοινότητα. Είμαι σπηλαιοεξερευνητής, αυτοδύτης – σπηλαιοδύτης και αρθρογραφώ περιστασιακά για σχετικά θέματα.

Κώστας Μάγκος