Τι είναι οι εκλείψεις;

Κάθε χρόνο ακούμε πολλές φορές για εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης στις ειδήσεις και για κόσμο που τρέχει να τις παρατηρήσει στα πιο απίθανα σημεία του πλανήτη. Όμως τι είναι μια έκλειψη και γιατί είναι τόσο μοναδική;

Η έκλειψη Ηλίου είναι ένα φαινόμενο πολύ εντυπωσιακό για όλο τον κόσμο! Όμως το φαινόμενο αυτό δεν είναι σπάνιο, όπως νομίζουμε, καθώς εκλείψεις Ηλίου συμβαίνουν κάθε χρόνο. Αυτό το οποίο καθιστά τις εκλείψεις Ηλίου σπάνιες είναι το γεγονός ότι δεν συμβαίνουν το ίδιο συχνά, στον ίδιο τόπο. Για να μπορέσει να γίνει μία έκλειψη Ηλίου, ανάμεσα στη Γη και στον Ήλιο θα πρέπει να βρεθεί η Σελήνη. Τη διάταξη αυτή την έχουμε μία φορά το μήνα στην φάση της Νέας Σελήνης, αλλά δεν σημαίνει πως κάθε μήνα έχουμε έκλειψη, καθώς γι’ αυτό απαιτείται τα τρία σώματα να είναι ευθυγραμμισμένα! Παρόλο που η Σελήνη είναι πάνω από ένα εκατομμύριο φορές μικρότερη από τον Ήλιο, λόγω της τεράστιας απόστασης μεταξύ τους, φαίνονται αυτά τα δύο αντικείμενα να έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος στον ουρανό, με αποτέλεσμα η Σελήνη να καταφέρνει να αποκρύψει τον Ήλιο. Όπως ακριβώς μπορούμε με το δάχτυλό μας να κρύβουμε μακρινά μεγάλα αντικείμενα!

Υπάρχουν τρία είδη ηλιακών εκλείψεων, η ολική, η μερική και η δακτυλιοειδής. Η ολική ηλιακή έκλειψη μπορεί να είναι ορατή μόνο σε μια πολύ μικρή περιοχή πάνω στη Γη. Το μέρος αυτό που παρατηρείται η ολική ηλιακή έκλειψη βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της σεληνιακής σκιάς, όταν αυτή πέφτει πάνω στη Γη. Ο ουρανός σκοτεινιάζει όπως τη νύχτα. Σε αυτή την έκλειψη ο Ήλιος, η Σελήνη και η Γη βρίσκονται ακριβώς στην ίδια ευθεία.

Η μερική ηλιακή έκλειψη παρατηρείται όταν τα τρία σώματα δεν είναι πλήρως ευθυγραμμισμένα. Τότε ο Ήλιος φαίνεται να έχει μια σκοτεινή σκιά σε ένα μέρος της επιφάνειάς του. Τέλος, η δακτυλιοειδής ηλιακή έκλειψη είναι ένα άκρως εντυπωσιακό φαινόμενο. Καθώς Σελήνη γυρίζει γύρω από τη Γη κάποιες φορές βρίσκεται πιο κοντά της και κάποιες φορές είναι πιο απομακρυσμένη. Όταν είναι πιο απομακρυσμένη και έρθει σε ευθεία με τη Γη και τον Ήλιο παρατηρείται η δακτυλιοειδής έκλειψη, διότι τότε η Σελήνη βρίσκεται μακριά από τη Γη και φαίνεται μικρότερη. Έτσι το μέγεθος του φαίνεται μικρότερο από αυτό του ηλιακού δίσκου και δε φτάνει να τον καλύψει ολοκληρωτικά. Μπαίνοντας λοιπόν μπροστά από τον Ήλιο είναι έναν σκοτεινός δίσκος που περιβάλλεται από ένα μεγάλο φωτεινό “δαχτυλίδι”.

Κατά τη διάρκεια μιας ηλιακής έκλειψης, η Σελήνη ρίχνει δύο σκιές πάνω στη Γη, την κύρια σκιά (umbra) και την παρασκιά (penumbra). Η πρώτη γίνεται μικρότερη καθώς φτάνει στη Γη κι οφείλεται στο κεντρικό τμήμα του σεληνιακού δίσκου. Η παρασκιά αντίθετα οφείλεται σε όλη τη Σελήνη και γίνεται μεγαλύτερη καθώς φτάνει στη Γη. Στις περιοχές του πλανήτη που πέφτει η παρασκιά παρατηρείται μερική έκλειψη Ηλίου ενώ όπου πέφτει η κύρια σκιά η έκλειψη είναι ολική.

Οι ηλιακές διαρκούν μόλις μερικά λεπτά, σε αντίθεση με τις σεληνιακές εκλείψεις που διαρκούν κάποιες ώρες.

Η Σελήνη περιφέρεται σε τροχιά γύρω από τη Γη και την ίδια ώρα η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο. Μια φορά το μήνα, και πάλι, η Γη βρίσκεται ανάμεσα στον Ήλιο και τη Σελήνη. Όταν τα τρία αυτά σώματα βρίσκονται στην ίδια ευθεία, η Γη μπλοκάρει το ηλιακό φως που φυσιολογικά θα ανακλώνταν στην επιφάνεια της Σελήνης. Τότε, αντί το φως να φτάσει στη Σελήνη, την καλύπτει η σκιά της Γης. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως έκλειψη της Σελήνης ή αλλιώς ως ‘σεληνιακή έκλειψη’. Πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι μια σεληνιακή έκλειψη μπορεί να παρατηρηθεί μόνο στη φάση της πανσελήνου, όταν δηλαδή έχουμε “γεμάτο φεγγάρι”.

Η σεληνιακή έκλειψη μπορεί να παρατηρηθεί μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας στη Γη και ανάλογα με το ποσοστό της επιφάνειας της Σελήνης που καλύπτεται από τη σκιά της Γης χαρακτηρίζεται είτε ως ολική είτε ως μερική. Η ολική σεληνιακή έκλειψη πραγματοποιείται όταν η Σελήνη και ο Ήλιος βρίσκονται αντιδιαμετρικά (στις ακριβώς αντίθετες πλευρές) της Γης. Μολονότι η Σελήνη βρίσκεται στη σκιά της Γης, ένα μέρος του ηλιακού φωτός φτάνει σε αυτή. Επειδή όμως το ηλιακό φως περνάει μέσα από τη γήινη ατμόσφαιρα, αυτή φιλτράρει το μεγαλύτερο μέρος του μπλε φωτός και έτσι η Σελήνη εμφανίζεται κόκκινη στα μάτια των ανθρώπων κάτω στη Γη.

Μια μερική ηλιακή έκλειψη συμβαίνει όταν μόνο ένα μέρος της Σελήνης εισέρχεται στη σκιά της Γης. Το μέρος που έχει εισέλθει στη σκιά φαίνεται πολύ σκοτεινό σε σχέση με το μέρος που συνεχίζει να φωτίζεται. Το πώς θα φαίνεται η μερική έκλειψη στη Γη εξαρτάται από το ποσοστό της ευθυγράμμισης των τριών σωμάτων, Ηλίου, Γης και Σελήνης. Κάθε χρόνο σε όλη τη Γη θα παρατηρηθούν τουλάχιστον δύο μερικές σεληνιακές εκλείψεις αλλά οι ολικές σεληνιακές εκλείψεις είναι σπάνιες.

Πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι μια ηλιακή έκλειψη, όπως και τον Ήλιο στην καθημερινότητα, δεν την παρατηρούμε ΠΟΤΕ με γυμνά μάτια, καθώς θα προκληθεί μόνιμη βλάβη στα μάτια μας! Χρησιμοποιούμε πάντα ειδικό εξοπλισμό που μπορούμε εύκολα να προμηθευτούμε από ειδικά καταστήματα. Αντίθετα, είναι ασφαλές να κοιτάζουμε μια σεληνιακή έκλειψη με γυμνό μάτι.

Εδώ μπορείτε να δείτε όλες τις εκλείψεις, σεληνιακές και ηλιακές, που έλαβαν ή θα λάβουν χώρα από το -1999 μέχρι το +3000!