Βλέπουμε νεκρά άστρα;

Η φράση κοντεύει πλέον να γίνει κλισέ: «αυτά τα αστέρια που βλέπεις είναι τόσο μακριά που έχουν ήδη πεθάνει μέχρι το φως τους να φτάσει έως εμάς.» Είναι μία ρομαντική σκέψη, αδιαμφισβήτητα. Αλλά ισχύει;

Με ένα τηλεσκόπιο βλέπουμε πράγματι πολύ μακρινά αντικείμενα στον ουρανό. Ενίοτε εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά, ανάλογα με το τηλεσκόπιο που χρησιμοποιείται. Τα διαστημικά τηλεσκόπια, όπως το HST (Hubble Space Telescope) βλέπουν ακόμα πιο μακριά από τα επίγεια τηλεσκόπια – και σίγουρα πιο αμυδρά αντικείμενα από τα ερασιτεχνικά! Αλλά με γυμνό μάτι, πέρα από αχνούς γαλαξίες, ως επί το πλείστον μπορούμε να διακρίνουμε μόνο τους αστέρες που είναι είτε πάρα πολύ κοντά μας είτε πάρα πολύ λαμπεροί, παραμένοντας όμως σε σχετικά κοντινή απόσταση από τη Γη. Τυπικά, βρίσκονται σε αποστάσεις μερικών δεκάδων ή εκατοντάδων ετών φωτός ή και σπανιότερα χιλιάδων ετών φωτός. Αυτό ακούγεται πολύ μέχρι να συνειδητοποιήσει κανείς ότι οι αστέρες ζουν για εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια χρόνια, ανάλογα με την αρχική τους μάζα – ακόμα και τρισεκατομμύρια, αν είναι πολύ μικροί. Μπροστά σε αυτές τις κλίμακες χρόνου, οι αιώνες φαντάζουν σαν δευτερόλεπτα στις ζωές τους.

Για να έχει κάποια πιθανότητα να ισχύει το ρητό θα πρέπει ο αστέρας να είναι όσο το δυνατόν πιο μακριά, το οποίο θα σημαίνει αφενός, ότι το φως του θα έχει μεγαλύτερη απόσταση και άρα περισσότερο χρόνο να διανύσει και αφετέρου, ότι ο αστέρας θα πρέπει να είναι πάρα πολύ λαμπερός, για να είναι ορατός από εμάς. Για να είναι πολύ λαμπερός θα πρέπει να καταναλώνει το “καύσιμό” του με πάρα πολύ μεγάλο ρυθμό, το οποίο σημαίνει ότι θα ξεμείνει και θα πεθάνει γρηγορότερα. Έτσι, μπορεί και να τύχει να γίνει αυτό μέσα στο χρονικό διάστημα όπου ακόμα μας έρχεται το φως του από όσο ζούσε.

Μία περίπτωση όπου αυτό ίσως και να συμβαίνει είναι με τον αστέρα Μπετελγκέζ, στον αστερισμό του Ωρίωνα. Η απόστασή του από εμάς είναι περίπου 500 – 700 έτη φωτός, που δεν είναι πολύ μεγάλη σε σχέση με κάποιους άλλους (όπως π.χ. ο Ντένεμπ, σε απόσταση 2600 ετών φωτός) αλλά είναι αξιοσέβαστη. Αλλά, το πιο σημαντικό γεγονός από αστροφυσικής άποψης είναι ότι ο αστέρας αυτός μοιάζει να είναι στα τελευταία στάδια της ζωής του. Έχει εξελιχθεί σε κόκκινο υπεργίγαντα και φαίνεται πως θέλει λίγο ακόμα για να εκραγεί ως υπερκαινοφανής. Οπότε, αν αυτό έχει ήδη γίνει κάποια στιγμή στα προηγούμενα 500 χρόνια, θα βλέπουμε σήμερα το φως ενός νεκρού αστέρα. Αλλά αυτό το ‘λίγο’ είναι λίγο μόνο για τους αστρονόμους. Θα μπορούσε κάλλιστα να ζήσει 100.000 χρόνια ακόμα ή και παραπάνω. Αυτό θεωρείται και το πιο πιθανό.

Οπότε, την επόμενη φορά που χαζεύετε τον έναστρο ουρανό με παρέα, μπορείτε να ξεστομίσετε με δέος: «Αυτά τα αστέρια μπορεί να έχουν πεθάνει από τότε που εξέπεμψαν το φως που βλέπουμε τώρα. Αλλά πιθανότατα όχι.»