Πόσα και ποια άστρα βλέπω με γυμνό μάτι στον καθαρό νυχτερινό ουρανό; Πώς τα ξεχωρίζω από τους πλανήτες; Μέρος Β

ΑΣΤΡΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Αν και η μυθολογία δεν αποτελεί καθαρή επιστημονική γνώση, νομίζω ότι αξίζει να γνωρίσουμε την προέλευση της ονομασίας των αστερισμών του βόρειου ημισφαιρίου, όπως, και την αξιοθαύμαστη, ομολογουμένως, μυθοπλαστική φαντασία των αρχαίων Ελλήνων! 

Ο ποιητής Άρατος (305-240 π.Χ.) από τους Σόλους της Κιλικίας είναι ο πρώτος, από όσο γνωρίζουμε, που συνέδεσε μεθοδικά τους αστερισμούς και τα άστρα με τους ήρωες της Ελληνικής μυθολογίας. Η ποίησή του έδωσε μορφή και όνομα στα άστρα αποδίδοντας το περιεχόμενο των βιβλίων του διάσημου αστρονόμου Ευδόξου του Κνιδίου (408-355 π.Χ.), που είχε κάνει γνωστή την αστρονομία των αρχαίων Αιγυπτίων στους Έλληνες. Οι μυθικοί ήρωες μαζί με τα προσωπικά τους αντικείμενα, τρόπαια ή ζώα, έγιναν άστρα και αστερισμοί από τους θεούς για να μείνουν αθάνατοι [1]!

Με αυτόν τον τρόπο οι αρχαίοι Έλληνες, διέκριναν και ονοματοδότησαν 48 συνολικά αστερισμούς, Εικόνα 1. Οι υπόλοιποι 40 προστέθηκαν από τους θαλασσοπόρους του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα, ταξιδεύοντας στις θάλασσες του νότου. Οι ονομασίες αυτών των αστερισμών είναι πιο πρακτικές σε σχέση με τον ρομαντισμό και τη φαντασία των αρχαίων Ελλήνων, όπως π.χ. Εξάντας, Αντλία, Διαβήτης κ.α. [1,2]. 

Από τους 88 συνολικά αστερισμούς [1-3], οι 6 φαίνονται πάντα από την Ελλάδα, σε όλες τις εποχές και ονομάζονται αειφανείς. Αυτοί είναι οι εξής: Μικρή και Μεγάλη Άρκτος, Κηφέας, Κασσιόπη, Δράκοντας και Καμηλοπάρδαλη (ο μοναδικός με σύγχρονη ονοματοδοσία, μόλις το 17ο αιώνα!). Οι 19 δε φαίνονται ποτέ από την Ελλάδα, αφού ανήκουν στο θόλο, του νότιου ημισφαιρίου της Γης. Ονομάζονται αφανείς αστερισμοί. Από τους υπόλοιπους 63, έχουμε 23 βόρειους, 12 ζωδιακούς και 28 νότιους, που φαίνονται σε διάφορες εποχές του έτους, οπότε και λογική η ονομασία τους ως αμφιφανείς [1-10].

Δύο πολύ όμορφες μυθολογικές ιστορίες, προσωπικής επιλογής, αφορούν δύο αειφανείς και ένα ή περισσότερους, ανάλογα την εκδοχή, αμφι-φανή(είς) αστερισμό(ούς). Είναι οι ιστορίες της Μικρής και Μεγάλης Άρκτου και του ατρόμητου κυνηγού Ωρίωνα [1,4]. 

Ο Δίας, (ο συνήθης ύποπτος!), θαμπώθηκε από την πανέμορφη νύμφη Καλλιστώ, με την οποία απέκτησε τον ήρωα Αρκάδα, τον γενάρχη των Αρκάδων. Η συνέχεια αφορά, φυσικά, την αντίδραση της θεάς Ήρας. Η “ζηλιάρα” θεά, για να εκδικηθεί, μεταμόρφωσε την πεντάμορφη Καλλιστώ στο πιο άσχημο πλάσμα του ζωικού βασιλείου, μία μεγάλη αρκούδα. Η άτυχη Καλλιστώ, περιπλανιόταν για πολλά χρόνια στα δάση της Αρκαδίας. Κάποτε συνάντησε ένα παλληκάρι που κυνηγούσε άγρια ζώα. Αμέσως κατάλαβε ότι ήταν ο γιος της και, χωρίς δεύτερη σκέψη, έτρεξε να τον αγκαλιάσει (μάνα γαρ!!!). Ο Αρκάδας βλέποντας ένα τεράστιο ζώο με απλωμένα τα άκρα του να τον πλησιάζει ετοιμάστηκε να το χτυπήσει με το δόρυ του. Πριν προλάβει να γίνει το κακό, ο Δίας μεταμόρφωσε το αγόρι σε αρκουδάκι. Μόνο τότε το μικρό αναγνώρισε τη μαμά του. Για να τους προφυλάξει ο Δίας από την οργή της Ήρας, τους έκανε αστερισμούς, το αγόρι τη Μικρή και τη μαμά τη Μεγάλη Άρκτο. Η Ήρα δεν ησύχασε παρόλα αυτά. Έστειλε τη Θέτιδα να διατάξει τον Ωκεανό να μην επιτρέψει ποτέ σε αυτούς τους δύο αστερισμούς να ξεκουραστούν στους κόλπους του. Τους έκανε, δηλαδή, αειφανείς αστερισμούς [1,4], οι οποίοι δεν κρύβονται ποτέ από τον ορίζοντα.

Ο μυθικός κυνηγός Ωρίωνας ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Ευρυάλης, κόρης του Μίνωα. Ήταν τόσο καλός κυνηγός, που συνόδευε τη θεά Άρτεμη στο κυνήγι της. Ο δίδυμος αδελφός της θεάς, ο Απόλλωνας, έστειλε ένα τεράστιο Σκορπιό για να σκοτώσει το θνητό ήρωα και να αποτρέψει την ένωση των δύο νέων ή, κατά μία άλλη εκδοχή, για να ταπεινώσει τον καυχησιάρη Ωρίωνα για τους κομπασμούς του καλύτερου κυνηγού στη Γη. Κατά μία εκδοχή ο Σκορπιός σκότωσε τον Ωρίωνα, αφού πρόλαβε και αυτός να τον σκοτώσει [1]. Κατά μία άλλη εκδοχή ο Ωρίωνας σκοτώθηκε από το βέλος της Άρτεμης, όταν την ξεγέλασε ο αδελφός της [4]. Σε μία τρίτη εκδοχή τον σκότωσε πάλι η θεά για να τον σταματήσει από το να ενωθεί με τη θεά Ήρα, που τον είχε απαγάγει [1]. 

Ο Μικρός και ο Μέγας Κύων, είναι δύο αστερισμοί που βρίσκονται κοντά στον αστερισμό του Ωρίωνα και συμβολίζουν, κατά μία εκδοχή, τα δύο κυνηγετικά σκυλιά του, τον Προκύωνα και το Σείριο. Ο αστερισμός του Σκορπιού βρίσκεται στο νότιο κομμάτι του ουρανού, όπως και ο Ωρίωνας (κραδαίνοντας το ρόπαλο και την ασπίδα του). Ο δεύτερος εμφανίζεται από το φθινόπωρο ως την άνοιξη, ενώ ο πρώτος φαίνεται από τη χώρα μας το καλοκαίρι. Ο Δίας, όταν τους έκανε αστερισμούς, φρόντισε, όταν εμφανίζεται ο ένας, να είναι απών ο άλλος, ώστε ποτέ να μη συναντηθούν! 

Οι μύθοι και οι εκδοχές για του αστερισμούς είναι πολλοί. Ο ουρανός φαίνεται να κατοικείται, σύμφωνα με τους αρχαίους, από ένα μυθικό και ταυτόχρονα ρομαντικό, κόσμο παραμυθιών!

Ενδεικτικές πηγές- Βιβλιογραφία (ΜΕΡΟΣ Α)