Κλιματική αλλαγή, κλιματική κρίση ή κλιματική μεταβολή; Ποια η διαφορά; Τι πιστεύει ο μέσος πολίτης σχετικά με το συγκεκριμένο φαινόμενο; Τι ενέργειες γίνονται -και πρέπει να γίνουν- για την αντιμετώπισή της;

1. Εισαγωγή

Στη σύγχρονη εποχή, ένα από τα μεγαλύτερα -αν όχι το μεγαλύτερο- προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, είναι το φαινόμενο της Παγκόσμιας Κλιματικής Αλλαγής (ΠΚΑ). Παγκόσμια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας σε ξηρά και θάλασσα, άνοδος της στάθμης των θαλασσών, λειψυδρία, λιώσιμο των πολικών και ηπειρωτικών πάγων, αποτελούν φαινόμενα άμεσα σχετιζόμενα με την κλιματική αλλαγή. Τις τελευταίες δεκαετίες τα μηνύματα που εκπέμπονται από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα είναι ανησυχητικά.

Θα αναλύσουμε τη διαφορά της κλιματικής μεταβολής από την κλιματική αλλαγή και θα δούμε ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το κλίμα σε παγκόσμια κλίμακα, διαχρονικά και στις μέρες μας. Όπως διαφαίνεται από τα προηγούμενα, το συγκεκριμένο θέμα, αποτελεί -ή θα έπρεπε να αποτελεί- ένα μείζον, παγκόσμιο, κοινωνικό ζητούμενο συναίνεσης, που αναζητά άμεση λύση. Θα δούμε ποιες είναι οι τελευταίες παγκόσμιες διασκέψεις για την Κλιματική Αλλαγή και τι επιζητούν να πετύχουν.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν, και αφορούν την κοινωνία των πολιτών, είναι: πόσο πιστεύει το ευρύ κοινό ότι η ανθρωπογενής παρέμβαση υπάρχει, και αν υπάρχει, πόσο είναι καταλυτική, συγκρινόμενη με φυσικά αίτια, για το σημερινό φαινόμενο; Πόσο έχει αλλάξει η γνώμη των πολιτών σε βάθος δεκαετιών για την παρουσία του φαινομένου; Αλλάζουν άποψη οι πολίτες, που αρχικά είχαν αρνητική γνώμη για την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής, μετά από μία θεομηνία που βίωσαν ή παραμένουν στις προηγούμενες απόψεις τους; Θα δώσουμε μερικά στοιχεία και θα παραθέσουμε αποτελέσματα μελετών που έχουν πρόσφατα διεξαχθεί σε περιοχές της Αυστραλίας, των ΗΠΑ και της Ευρώπης.

2. Κλιματική Μεταβολή εναντίον Κλιματικής Αλλαγής/Κλιματικής Κρίσης

Η βιομηχανική εποχή συνδέεται άμεσα με τη μεταβολή του κλίματος. Η αύξηση των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, ως συνέπεια της καύσης ορυκτών καυσίμων, οδήγησαν στην πρώιμη άνοδο της θερμοκρασίας. Πολλοί ερευνητές αποδίδουν, εξαιτίας ελάχιστων μελετών για τον 19ο αιώνα, την κλιματική αλλαγή σαν αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας από το 1900 και μετά. Η επέμβαση στο φυσικό περιβάλλον από τον άνθρωπο είναι αδιαμφισβήτητη, η εξάρτηση από τον άνθρακα, η συμβολή της αγροδιατροφικής παραγωγής και η εκμετάλλευση των δασικών εκτάσεων είναι οι βασικές αιτίες που οδηγούν στην παρατηρούμενη κλιματική αλλαγή, η οποία είναι ανεξάρτητη από την κλιματική μεταβλητότητα, που είναι φυσικό φαινόμενο. 

Η νέα γεωλογική εποχή, που κατά κάποιους χρονολογείται από την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, με σημαντικές ανθρώπινες επιπτώσεις στη γεωλογία και τα οικοσυστήματα της Γης, συμπεριλαμβανομένης της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, χαρακτηρίζεται ανεπίσημα ως «Ανθρωπόκαινος». Για άλλους, η αρχή αυτής της εποχής, συμπίπτει με την αρχή της ατομικής εποχής και της πυρηνικής ενέργειας, δηλαδή στα μισά του 20^ου αιώνα και μετά, και αποτελεί όπως θα δούμε και την απαρχή της εκτόξευσης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας λόγω της ανθρωπογενούς παρέμβασης.

Τι ορίζουμε ως Κλιματική Μεταβολή (ή μεταβλητότητα) και τι ως Κλιματική Αλλαγή; Στη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCC), η Κλιματική Αλλαγή ορίζεται ειδικότερα ως η μεταβολή στο κλίμα που οφείλεται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινες δραστηριότητες, διακρίνοντας τον όρο από την κλιματική μεταβλητότητα που έχει φυσικά αίτια, όπως είναι οι μεταβολές στην ηλιακή ακτινοβολία, οι κύκλοι του Milankovitch και οι εκρήξεις των ηφαιστείων. Αυτή την κλιματική μεταβλητότητα περιγράφει ο Αριστοτέλης πριν 2500 χρόνια στα Μετεωρολογικά (1ο Βιβλίο, 14ο Κεφάλαιο) επισημαίνοντας: «οὐκ αἰεὶ δ‘ οἱ αὐτοὶ τόποι τῆς γῆς οὔτ’ ἔνυγροί εἰσίν οὔτε ξηροί, ἀλλὰ μεταβάλλουσιν… κατὰ μέντοι τινὰ τάξιν νομίζειν χρὴ ταῦτα γίγνεσθαι καὶ περίοδον…». Δηλαδή, είναι γνωστό από την αρχαιότητα, και από μεταγενέστερες καταγραφές, ότι το κλίμα αλλάζει σε βάθος χρόνου. 

Σε αρκετές περιπτώσεις είναι πιο δόκιμο να χρησιμοποιείται ο όρος Κλιματική Κρίση για αναφορά στις ολοένα και πιο ανησυχητικές κλιματικές διαταραχές που παρατηρούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η Κλιματική Κρίση αναφέρεται στον αντίκτυπο των ανθρωπογενών αλλαγών στο κλίμα -μεταβολές στις θερμοκρασίες και τα καιρικά φαινόμενα-, συνέπεια των αυξανόμενων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αυτές, έχουν ως αποτέλεσμα μια σειρά σοβαρών επιπτώσεων όπως την περιβαλλοντική υποβάθμιση, τις φυσικές καταστροφές, τα ακραία καιρικά φαινόμενα (π.χ. έντονες και παρατεταμένες βροχοπτώσεις και πλημμύρες), την υδατική, επισιτιστική και οικονομική ανασφάλεια, τις συγκρούσεις και την τρομοκρατία, καθώς και την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Επομένως, με αυτό τον όρο, δίνεται έμφαση στις πολλαπλές μεταβλητές, ανθρώπινες και μη, που επηρεάζονται από την ραγδαία αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος.

3. Ποιοι παράγοντες διαμορφώνουν το παγκόσμιο κλίμα; Ποια η κατάσταση στη σύγχρονη εποχή;

Το κλιματικό σύστημα διαμορφώνεται από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες. Στους εξωτερικούς παράγοντες περιλαμβάνονται οι τροχιακές παράμετροι Γης-Ήλιου, δηλαδή η εκκεντρότητα της τροχιάς της Γης, η κλίση του άξονα περιστροφής της, η μετάπτωση των ισημεριών και η ηλιακή δραστηριότητα. Στους εσωτερικούς παράγοντες περιλαμβάνονται η ηφαιστειακή δραστηριότητα, οι διεργασίες ανάδρασης του συστήματος υδρόσφαιρα – ατμόσφαιρα – λιθόσφαιρα – βιόσφαιρα – κρυόσφαιρα (π.χ. albedo, νεφοκάλυψη κ.λπ.), οι διακυμάνσεις του όγκου των παγετώνων, οι μεταβολές της ταχύτητας και του τρόπου κυκλοφορίας των θαλάσσιων ρευμάτων, οι μεταβολές των αερίων του θερμοκηπίου της ατμόσφαιρας (διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου κ.α.) και η επίδρασή τους στην εισερχόμενη και εξερχόμενη θερμική ακτινοβολία, καθώς και οι διάφορες ανθρωπογενείς επιδράσεις. Οι τελευταίες, διαμορφώνουν την παγκόσμια κλιματική συμπεριφορά, κυριαρχώντας έναντι φυσικών -εσωτερικών και εξωτερικών- παραγόντων, τις πρόσφατες δεκαετίες.

Εδώ νομίζω, πρέπει να κάνουμε μία πρώτη ανάλυση της ραγδαίας αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας και της συνεχώς αυξανόμενης παρουσίας των έντονων καιρικών φαινομένων παγκόσμια, τόσο σε ένταση όσο και σε συχνότητα. Ο εικοστός αιώνας χαρακτηρίστηκε από έντονη μεταβολή του κλίματος, όπως αυτή φαίνεται κυρίως στην αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας και στην εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων (κυκλώνες, καταιγίδες, μεγάλες περίοδοι ξηρασίας κ.α.). Τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής είναι ορατά σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, με οικονομικές συνέπειες καθώς και απώλειες ανθρώπινων ζωών. Οι αρχές του 21^ου αιώνα επιβεβαιώνουν με εμφατικό τρόπο την επιδείνωση αυτής της κατάστασης. Μη ξεχνάμε τις πρόσφατες κακοκαιρίες και τις πλημμυρικές καταστάσεις του Ιανού και του Ντάνιελ στη χώρα μας, τις έντονες ξηρασίες και τους καύσωνες σε Αυστραλία και Αμερική, αλλά και στην Ευρώπη. Στη Μεσόγειο εμφανίζονται, τα medicanes (αντίστοιχα των hurricanes), που προσιδιάζουν σε χαρακτηριστικά τους αντίστοιχους τροπικούς κυκλώνες. Οι Ντάνιελ και Ιανός αποτελούν δύο τέτοια παραδείγματα. Στον Ντάνιελ, τα επίπεδα βροχόπτωσης ήταν πρωτόγνωρα για τα ελληνικά δεδομένα, ενώ ο Ιανός χαρακτηρίστηκε κυκλώνας κατηγορίας 2, σύμφωνα με την κλίμακα των τροπικών κυκλώνων. Η συχνότητα και η έντασή τους αναμένεται να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια λόγω της Κλιματικής Αλλαγής.

Στο παρελθόν οι μεταβολές του κλίματος οφείλονταν σε φυσικά αίτια και δεν ήταν τόσο ταχείες καθώς εκδηλώνονταν σε μεγάλες χρονικές κλίμακες της τάξης των μερικών χιλιάδων ή εκατομμυρίων ετών. Αντίθετα σήμερα οι αιτίες είναι ανθρωπογενείς και υπάρχει σημαντική αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας σε μόλις μία εκατονταετία. Ας δούμε λίγο καλύτερα γιατί συμβαίνει αυτό. 

Στο γεωλογικό παρελθόν έχει καταγραφεί πληθώρα περιόδων παγκόσμιας ανόδου της θερμοκρασίας. Σε κάθε περίπτωση όμως, η άνοδος αυτή μπορεί να ερμηνευθεί από ποικίλα γεωλογικά γεγονότα ή να συσχετιστεί µε αυτά (π.χ. τροχιακές παράμετροι της Γης, κατάρρευση των υδριτών μεθανίου, μεταβολή της κυκλοφορίας των ωκεάνιων ρευμάτων, μεταβολές της ηφαιστειακής δραστηριότητας, μετακίνηση των ηπείρων και μεταβολές της ηλιακής δραστηριότητας). H ανησυχία για τη σημερινή άνοδο της θερμοκρασίας, από το 1970 και µετά, οφείλεται στο ότι φαίνεται αδύνατη η αιτιολόγηση του φαινομένου και η συσχέτισή του µε κάποια γεγονότα σαν αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω. Για παράδειγμα, η άνοδος της θερμοκρασίας που θα μπορούσε να προκύψει από µία εσωτερική μεταβλητότητα του κλίματος, όπως αυτή του El Niño , θα προκαλούσε τοπικής και όχι παγκόσμιας κλίμακας θέρμανση. Η πρόσφατη άνοδος της θερμοκρασίας συμπίπτει µε την -ανθρωπογενούς προέλευσης- αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), η οποία, σύμφωνα µε τα γεωλογικά δεδομένα και τη θεωρία και τα μοντέλα της φυσικής επιστήμης, αναμένεται να συμβάλει στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Έχει υπολογιστεί ότι ο διπλασιασμός της συγκέντρωσης του CO₂ ισοδυναμεί µε αύξηση της θερμοκρασίας της τάξεως των 2-4.5 ^οC, µε καλύτερη εκτίμηση αυτή των 3 ^οC (climate sensitivity). Ιδιαίτερα, η συγκέντρωση των ανθρώπων σε μεγάλες πόλεις, φαινόμενο γνωστό ως αστικοποίηση, συμβάλλει στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα. 

Ένας άλλος παράγοντας που επιδεινώνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι η καταστροφή των δασών, είτε από τις μεγάλες πυρκαγιές με σκοπό την αλλαγή χρήσης των δασικών εκτάσεων, είτε για την παραγωγή ξυλείας, όπως συμβαίνει στην περιοχή του Αμαζονίου. Τα δάση και τα φυτά απορροφούν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, με τον μηχανισμό της φωτοσύνθεσης, και επομένως η ανεξέλεγκτη καταστροφή τους δεν βοηθά στην απορρόφησή του από την ατμόσφαιρα. Μία μεγάλη αύξηση του φαινομένου του θερμοκηπίου αναμένεται να προκαλέσει ψύξη στα ανώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας εξαιτίας της παγίδευσης περισσότερης θερμότητας στην κατώτερη ατμόσφαιρα από την πιο παχιά “κουβέρτα” που θα έχει δημιουργηθεί. Η ψύξη όμως της κατώτερης στρατόσφαιρας θα οδηγήσει και στην ελάττωση της συγκέντρωσης του όζοντος με αποτέλεσμα την διείσδυση της πολύ επιβλαβούς υπεριώδους ακτινοβολίας μέχρι την επιφάνεια της γης. 

Οι επιστήμονες έχουν προβλέψει ότι οι ξηρασίες και οι πλημμύρες θα γίνουν πιο συχνές και σοβαρές καθώς ο πλανήτης μας θερμαίνεται και το κλίμα αλλάζει, ωστόσο η ανίχνευσή τους σε περιφερειακή και ηπειρωτική κλίμακα έχει αποδειχθεί δύσκολη. Μια νέα μελέτη από τη NASA επιβεβαιώνει ότι οι μεγάλες ξηρασίες και οι περίοδοι ισχυρών βροχοπτώσεων έχουν όντως συμβεί πιο συχνά. Στη μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Nature Water, επιστήμονες της NASA εξέτασαν δεδομένα 20 ετών από τους δορυφόρους GRACE και GRACE-FO για να εντοπίσουν ακραία επεισόδια υγρασίας και ξηρασίας. Οι δορυφόροι αυτοί χρησιμοποιούν ακριβείς μετρήσεις του πεδίου βαρύτητας της Γης για να ανιχνεύσουν ανωμαλίες αποθήκευσης νερού, συγκεκριμένα πώς η ποσότητα νερού που αποθηκεύεται σε εδάφη, υδροφόρους ορίζοντες, λίμνες, ποτάμια, χιονοκάλυψη και πάγο συγκρίνεται με την κανονική. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι τα ακραία γεγονότα του κύκλου του νερού γίνονται όλο και πιο συχνά. Εφαρμόζοντας μια μέτρηση «έντασης» που εξηγεί τη σοβαρότητα, τη διάρκεια και τη χωρική έκταση των ξηρασιών και των ακραίων υγρών φαινομένων,  βρήκαν ότι η παγκόσμια συνολική ένταση των ακραίων αυτών γεγονότων αυξήθηκε από το 2002 έως το 2021.

Από τη βιομηχανική επανάσταση η θερμοκρασία της επιφάνειας της γης παρουσιάζει συνεχή ανοδική τάση με τις πρόσφατες παγκόσμιες θερμοκρασίες να είναι οι υψηλότερες των τελευταίων δύο χιλιάδων και πλέον ετών. Πέραν του 1998 που χαρακτηρίστηκε από ένα πολύ ισχυρό θερμό φαινόμενο El Nino, δεκαεννέα από τα πιο θερμά χρόνια έχουν σημειωθεί από το 2000. Οι δυσμενείς επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας στον φυσικό κόσμο, τη βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη ευημερία γίνονται όλο και πιο εμφανείς. Τα έτη 2016 και 2020 ήταν από τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί από το 1880 όπου άρχισαν να συλλέγονται σε ετήσια βάση τα δεδομένα επιφανειακής θερμοκρασίας. Το 2022, ο πλανήτης μαστιζόταν από καύσωνες που κατέρριψαν τα προηγούμενα ρεκόρ. Τα στοιχεία από το Εθνικό Κέντρο Περιβαλλοντικών Πληροφοριών των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, δείχνουν ότι κατά τη δεκαετία 2010 με 2020, η παγκόσμια θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης υπερέβαινε τον μέσο όρο του 20ού αιώνα κατά 0,82°C και το 2020 κατά 1,2°C, όπως βλέπουμε από το παρακάτω διάγραμμα. Είναι πλέον προφανές ότι απαιτείται άμεση δράση για την αντιμετώπιση αυτής της επείγουσας παγκόσμιας Κλιματικής Κρίσης.

Μία πρόσφατη έκθεση του Geological Society of London (2010) αναφέρει χαρακτηριστικά ότι το γεωλογικό αρχείο προσφέρει αποδείξεις οι οποίες συμφωνούν µε νόμους της φυσικής που δείχνουν ότι, όταν προστίθενται μεγάλες ποσότητες CO₂ στην ατμόσφαιρα, προκαλείται αύξηση της θερμοκρασίας (σύμφωνα µε το μηχανισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου), η οποία µε τη σειρά της συμβάλλει στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας, σε τροποποιημένα πρότυπα βροχόπτωσης, σε αύξηση της οξύτητας των ωκεανών και στην υποχώρηση του επιπέδου του διαλυμένου οξυγόνου στα ύδατα. Με λίγα λόγια, οι θαλάσσιοι οργανισμοί κινδυνεύουν να πάθουν ασφυξία μέσα στο ίδιο τους το σπίτι.

Για να καταλάβουμε καλύτερα την συμπεριφορά της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας χρησιμοποιούμε κλιματικά μοντέλα προσομοίωσης. Τα κλιματικά μοντέλα δεν χρησιμοποιούνται μόνο για να δούμε πώς θα μπορούσε να αλλάξει το κλίμα, αλλά χρησιμοποιούνται επίσης για να καταλάβουμε γιατί αλλάζει. Όταν τα μοντέλα χρησιμοποιούν μόνο τις φυσικές επιρροές από τον ήλιο και τις ηφαιστειακές εκρήξεις, οι παραγόμενες προσομοιώσεις της παγκόσμιας θερμοκρασίας αέρα μας δείχνουν ότι κατά το τελευταίο μισό του 20ού αιώνα, θα περιμέναμε μικρή αλλαγή από τις κανονικές συνθήκες (κυανή καμπύλη στην Εικόνα 3). Μόνο η προσθήκη των ανθρωπογενών εκπομπών (αέρια θερμοκηπίου, θειικά και όζον) στο μοντέλο έχει σαν αποτέλεσμα οι προσομοιώσεις (καφέ καμπύλη στην Εικόνα 3) να αναπαραγάγουν πολύ καλά την καμπύλη των πραγματικών παρατηρήσεων (μαύρο χρώμα στην Εικόνα 3). Οι φυσικές κλιματικές διακυμάνσεις από μόνες τους, είτε λόγω αλλαγών στην ακτινοβολία του ήλιου, της τροχιάς της γης, είτε των ηφαιστειακών εκρήξεων, δεν μπορούν να αντιστοιχούν στον βαθμό θέρμανσης, που μετρήθηκε τα τελευταία 50 χρόνια.

Σύμφωνα με το IPCC (Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή) (2021), η θερμοκρασία της επιφάνειας του πλανήτη θα συνεχίσει να αυξάνεται μέχρι τουλάχιστον τα μέσα του αιώνα κάτω από όλα τα θεωρούμενα σενάρια εκπομπών, ακόμα και αν σταματήσουμε τις εκπομπές αυτή τη στιγμή. Η υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 1.5°C και 2°C θα ξεπεραστεί κατά τον 21^ο αιώνα, εκτός εάν σημειωθούν μεγάλες μειώσεις στο CO₂ και σε άλλες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, τις επόμενες δεκαετίες. Τα οικοσυστήματα έχουν ένα χρόνο απόκρισης στις μεταβολές και είναι πιθανό να μην μπορέσουν να έρθουν σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας ιδιαίτερα αν ξεπεραστούν κάποια κατώφλια που οδηγούν σε μη αντιστρεπτές διεργασίες. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πλέον ορατές στην ανθρώπινη χρονική κλίμακα.

4. Οι παγκόσμιες Συμφωνίες για το κλίμα

Η Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, η οποία θεσπίστηκε το 2015, είχε ως στόχο να περιορίσει την ενδεχόμενη αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου και ταυτόχρονα ενθάρρυνε τις προσπάθειες για τον περιορισμό της στους 1,5 βαθμούς Κελσίου. Ωστόσο, τα τέσσερα προηγούμενα έτη από το 2019, έχουν αναφερθεί ως τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί. Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO) τον Σεπτέμβριο του 2019, σημειώνεται ότι έχουμε ήδη υπερβεί τα προβιομηχανικά επίπεδα κατά τουλάχιστον ένα βαθμό Κελσίου, ένα επίπεδο που βρίσκεται κοντά σε αυτό που οι επιστήμονες θεωρούν ως «απαράδεκτο κίνδυνο». Η αναποτελεσματική μείωση των παγκόσμιων εκπομπών αερίων μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της θερμοκρασίας ακόμη και πάνω από τρεις βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100(!), οδηγώντας σε εκτενέστερη και μη αναστρέψιμη διαταραχή των οικοσυστημάτων μας. 

Η 28^η διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (COP28) πραγματοποιήθηκε από τις 30 Νοεμβρίου έως τις 12 Δεκεμβρίου 2023 στο Ντουμπάι των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Κατά την ομιλία του στην ολομέλεια της COP28, ο Πρόεδρος Charles Michel ζήτησε να ενισχυθεί και να επιταχυνθεί η παγκόσμια δράση με σκοπό να διατηρηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη σε επίπεδα εντός 1,5°C. Υπογράμμισε ότι η ΕΕ τηρεί τη δέσμευσή της να συνεισφέρει στην επίτευξη του στόχου των 100 δισ. δολαρίων ΗΠΑ ο οποίος τέθηκε με τη συμφωνία του Παρισιού. Ποσό 23 δισ. Ευρώ έχουν δεσμευτεί φέτος προς διάθεση από την ΕΕ. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της ανακοίνωσαν συνεισφορά ύψους 220 εκατ. ευρώ στο ταμείο απωλειών και ζημιών, για να βοηθήσουν τις φτωχότερες και πλέον ευάλωτες χώρες. Όλα αυτά αποτελούν θετικά βήματα, αλλά θα πρέπει και τα μεγάλα ρυπογόνα έθνη, όπως η Κίνα, οι ΗΠΑ, η Ινδία κ.α.,  να προβούν σε περισσότερα και εντατικότερα μέτρα για την μείωση των αερίων του θερμοκηπίου για να έχουμε άμεσα αποτελέσματα.

5. Το κόστος της κλιματικής αλλαγής σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο

Σύμφωνα με μία πρόσφατη μελέτη, που εκπόνησε η Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ) της Τράπεζας της Ελλάδος, το κόστος της κλιματικής αλλαγής για την Ελλάδα έως το τέλος του αιώνα υπολογίζεται σε 2,2 δισ. ευρώ τον χρόνο ή 1% του ΑΕΠ περίπου, σε σημερινές αξίες. Θα υπάρξει άνοδος της θερμοκρασίας κατά 1,2 έως 2 βαθμούς Κελσίου μέχρι τα μέσα του αιώνα και κατά 2 έως 5 βαθμούς Κελσίου μετά το 2060, σε σύγκριση με το 1971-2000. Θα έχουμε αύξηση των ημερών καύσωνα κατά 10 έως 15 μέρες έως το 2050 και κατά 30-50 μέρες έως το 2100, αν δεν ληφθούν μέτρα περιορισμού των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα Ο κίνδυνος ερημοποίησης περίπου του 40% της Ελλάδας, ιδίως στα ανατολικά και νότια τμήματα, είναι πλέον ορατός. Αυτές είναι μερικές από τις ζοφερές προβλέψεις που προκύπτουν από την έκθεση «Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα».

Η κατάσταση στον υπόλοιπο κόσμο δεν είναι καθόλου καλύτερη. Οι συνολικές ζημιές για το σύνολο του έτους 2021, με βάση την έκθεση της αγγλικής ΜΚΟ Christian Aid, ανέρχονται σε 150 δις Ευρώ. Τα ποσά κατά πάσα πιθανότητα είναι υποτιμημένα, αφού στηρίζονται σε στοιχεία που αντλήθηκαν από τις ασφαλιστικές εταιρείες, οι οποίες καλύπτουν μόνο τις ζημιές των ασφαλισμένων περιουσιακών στοιχείων, ενώ τα ανασφάλιστα υπολογίζονται με βάση τις αυθαίρετες υποθέσεις των ερευνητών. Η πολυεθνική εταιρεία διαχείρισης κινδύνων Aon, η οποία τα τελευταία χρόνια καταγράφει τις ζημιές από φυσικά φαινόμενα σε όλη την υφήλιο, ανεβάζει το κόστος για το 2021 στα 200 δις Ευρώ. Για το σύνολο της δεκαετίας που πέρασε, υπολογίζονται ζημιές της τάξεως των 2,2 τρις Ευρώ. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός, ότι σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη δεκαετία, 2001-2010, αυξήθηκαν κατά 50%, κάτι που παραπέμπει σε ραγδαία επιδείνωση των κλιματολογικών συνθηκών.

Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγουν και ερευνητές του University College London σε συνεργασία με την ΜΚΟ Carbon Disclosure Project. Υπολόγισαν, ότι το κόστος της κλιματικής αλλαγής για τα επόμενα 50 χρόνια, αν τα πράγματα κυλήσουν όπως μέχρι τώρα χωρίς παρεμβάσεις,  θα ανέλθει στα 5,4 τρις δολάρια. Σε περίπτωση όμως που εφαρμοστεί η Συνθήκη του Παρισιού και η θερμοκρασιακή άνοδος περιοριστεί από 4,4 σε 2 βαθμούς, τότε η ζημιά θα ανέλθει στα 1,8 τρις δολάρια. Μάλιστα, σε περίπτωση αδράνειας, το κόστος μέχρι  το τέλος του επόμενου αιώνα το 2200 υπολογίζεται να σκαρφαλώσει στα 30 τρις δολάρια, επειδή με την παρέλευση του χρόνου οι καταστροφές θα γίνονται όλο και πιο δαπανηρές.

Όπως βλέπουμε οι παγκόσμιες οικονομίες πλήττονται -και θα συνεχίσουν να πλήττονται με αυξανόμενο κόστος- από τα έντονα καιρικά φαινόμενα και τη θερμοκρασιακή αύξηση που επιφέρει η κλιματική αλλαγή. Ακόμα και να μειώσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας, σύμφωνα με τη συνθήκη του Παρισιού, το κόστος δεν θα είναι ευκαταφρόνητο, αλλά σίγουρα πολύ μικρότερο από το αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα. 

6. Κοινωνικές εμπειρικές μελέτες σε ΗΠΑ, Αυστραλία και Ευρώπη

Μετά από την παράθεση των προηγούμενων αναλύσεων, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε τρεις, σχετικά πρόσφατες εμπειρικές κοινωνικές έρευνες, που σχετίζονται με τη γνώμη των πολιτών για τα αίτια της κλιματικής αλλαγής, αλλά και τις προσωπικές πεποιθήσεις που έχει ο κάθε πολίτης για τη γνώμη των υπολοίπων σχετικά με το θέμα αυτό. 

Συγκεκριμένα, στη μελέτη των Leviston κ. συν. (2012), ο κύριος ερευνητικός στόχος είναι να γίνει μια αντιπαράθεση μεταξύ των προσωπικών πεποιθήσεων ανθρωπίνων δειγμάτων του Αυστραλιανού πληθυσμού, και της, κατά τη γνώμη του ερωτηθέντος, ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής, για συγκεκριμένα ερωτήματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή. Η γνώμη των ερωτηθέντων αφορούσε, την ύπαρξη ή όχι της κλιματικής αλλαγής και τα αίτια δημιουργίας της. Στο άρθρο των Palm κ. συν. (2017), επιλέχθηκε ένα μεγάλο ανθρώπινο δείγμα Αμερικανών πολιτών και συλλέχθηκαν δεδομένα από έρευνες μεταξύ των ετών 2010 και 2014. Ο στόχος ήταν να εντοπίσουν άτομα που διατήρησαν την ίδια άποψη σε βάθος χρόνου, σε αντίθεση με εκείνους που άλλαξαν τις απόψεις τους, είτε ανησυχώντας περισσότερο, είτε γινόμενων πιο σκεπτικιστές για την αλλαγή του κλίματος. Η τρίτη δημοσίευση, του Howe (2021), παρουσιάζει ευρήματα εμπειρικών ερευνών. Επιχειρείται μια συσχέτιση μεταξύ βιωματικής κατάστασης έντονων καιρικών φαινομένων και άποψης για την κλιματική αλλαγή. Εξετάζεται η ασθενής ή ισχυρή πεποίθηση συσχέτισης, κλιματικής αλλαγής και έντονου καιρού. 

Η έρευνα στις ΗΠΑ χρησιμοποίησε ένα δείγμα 9.500 συμμετεχόντων και η έρευνα επισκόπησης σύγκρινε απαντήσεις από δύο διαφορετικά έτη, το 2010 και το 2014. Εξετάστηκε η επιρροή των παραγόντων της πολιτικής ιδεολογίας, της κομματικής ταύτισης και της σχετικής ανησυχίας για το περιβάλλον, σε σύγκριση με την ανάπτυξη της οικονομίας και την πρόσφατη προσωπική εμπειρία του πολίτη με έντονα καιρικά φαινόμενα, για την αλλαγή ή όχι της γνώμης του, αναφορικά με την κλιματική αλλαγή. 

Η έρευνα στην Αυστραλία διεξήχθη σε δείγμα 5.036 πολιτών το 2010 και 5.030 το 2011, ενώ ένα σταθερό δείγμα 1355 ατόμων συμμετείχε και στις δύο έρευνες. Εστίασαν σε δύο φαινόμενα, σχετιζόμενα με την ανθρώπινη ψυχολογία, του ψευδούς φαινομένου συναίνεσης (false consensus effect) και της πλουραλιστικής άγνοιας (pluralistic ignorance – βλ. επιστημονικό γλωσσάρι στο τέλος). Στην έρευνα του Howe (2021), έχουμε μία ποσοτική έρευνας επισκόπησης προηγούμενων εργασιών από άλλους ερευνητές, όπου εξάγονται συμπεράσματα για την άποψη των πολιτών, στις ΗΠΑ και για αρκετές χώρες της Ευρώπης. 

Τα συμπεράσματα που προκύπτουν αναφορικά με την κοινότητα της Αυστραλίας, σχετίζουν άμεσα τα δύο ψυχολογικά φαινόμενα με την άποψη για την κλιματική αλλαγή. Οι άνθρωποι εκτιμούν ότι η προσωπική τους γνώμη για την κλιματική αλλαγή είναι πιο συχνή από αυτή που υποστηρίζεται, πραγματικά, από την κοινότητα. Ανεξάρτητα από τη δική τους γνώμη, έχουν μία τάση να υπερεκτιμούν το ποσοστό των ανθρώπων που αρνούνται την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής. Δηλαδή, με λίγα λόγια βλέπουν πεσιμιστικά την αναγνώριση του προβλήματος από τους συμπολίτες τους. Αυτό εκτιμάται ότι οφείλεται στην ισοβαρή προσέγγιση των ΜΜΕ προς όλες τις εμπλεκόμενες κοινωνικές ομάδες και την επιρροή της άποψης της βιομηχανίας. Με αυτή την τακτική θεωρείται ότι έχουν -τα ΜΜΕ- οδηγήσει την κοινότητα σε αυτό το -εσφαλμένο- συμπέρασμα και, ταυτόχρονα, έχουν υπονομεύσει την επιστημονική συναίνεση γύρω από το κλίμα. Επίσης, διαπιστώνεται ότι, οι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα ψευδούς συναίνεσης είναι λιγότερο πιθανό να αλλάξουν τις απόψεις τους σχετικά με τα αίτια της αλλαγής του κλίματος από εκείνους με χαμηλή ψευδή συναίνεση.

Στις ΗΠΑ, η πολιτική και οικονομική ιδεολογία έχουν ρόλο πόλωσης στο θέμα της κλιματικής αλλαγής.  Οι Δημοκρατικοί σε μεγαλύτερο ποσοστό και οι ανεξάρτητοι σε μικρότερο, υποστηρίζουν ότι υπάρχει κλιματική αλλαγή και πρέπει να παρθούν, άμεσα, μέτρα. Οι Ρεπουμπλικάνοι, αντιθέτως, υποστηρίζουν ότι δεν υφίσταται κλιματική αλλαγή και γενικότερα το ζήτημα αυτό έχει, αναίτια, διογκωθεί, ενώ, παραμένουν περισσότερο σκεπτικοί το 2014 σε σχέση με το 2010. Οι Αμερικανοί δεν έχουν, ουσιαστικά, αλλάξει γνώμη από το 1990 για το φαινόμενο αυτό, παρά την αύξηση των έντονων καιρικών φαινομένων και την αντίστοιχη βιωματική εμπειρία τους.

Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει και η πιο πρόσφατη έρευνα του Howe (2021). Οι βιωματικές ακραίες καιρικές συνθήκες δεν αποτελούν απαραίτητα ασφαλές κριτήριο για την ευαισθητοποίηση για την κλιματική αλλαγή, όπου διαπιστώνεται η παραμονή της πόλωσης των απόψεων, συγκρινόμενες με παλαιότερες έρευνες. Οι διαφορές αυτές οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, όπως στον τρόπο διατύπωσης των ερωτηματολογίων, τα χαρακτηριστικά του εκάστοτε πληθυσμού, το είδος του έντονου βιωματικού καιρικού φαινομένου και τη διαμόρφωση από πρωθύστερες πεποιθήσεις περί κλιματικής αλλαγής. Παρόλα αυτά διαπιστώνεται ότι η εμπειρία ακραίων καιρικών φαινομένων μπορεί να αλλάξει τη γνώμη των πολιτών και να μετριάσει τις αμφιβολίες. Επίσης, τα ΜΜΕ καλύπτουν συχνότερα θέματα περί κλιματικής αλλαγής όταν εμφανίζονται έντονα καιρικά φαινόμενα και θερμοκρασιακές ανωμαλίες. Αυτό διαπιστώθηκε σε 28 Ευρωπαϊκές χώρες αλλά και σε σχετικές συζητήσεις στο Αμερικάνικο Twitter, τη σύγχρονη πλατφόρμα Χ, οι οποίες όμως εξασθενούν όσο περνάει χρόνος από την εμφάνιση των φαινομένων. 

Σύμφωνα με τις τρεις μελέτες, η Παγκόσμια Κλιματική Αλλαγή δεν αποτελεί ένα καθολικά αναγνωρισμένο πρόβλημα από την παγκόσμια κοινότητα. Τα οικονομικά συμφέροντα και η πολιτική ιδεολογία έχουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση γνώμης, ειδικά στις ΗΠΑ. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα δεν αποτελούν απαραίτητα εχέγγυο αφύπνισης της κοινής γνώμης, αλλά μπορούν να επηρεάσουν προσωρινά και να δώσουν αφορμή συζητήσεων στη δημόσια σφαίρα. Οι προκαταλήψεις και οι υποκείμενες πεποιθήσεις δίνουν εσφαλμένα συμπεράσματα για το ποσοστό αναγνώρισης του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής από την ευρύτερη κοινωνία. Θα είχε ενδιαφέρον να δούμε νέες μελέτες των τριών τελευταίων ετών στα ίδια ερευνητικά ερωτήματα. Δεν ξέρω αν υπάρχουν και αν όχι θα ήταν καλό να διεξαχθούν. Ούτως ή άλλως, η Κλιματική Αλλαγή προσφέρει πλούσιο πεδίο έρευνας και στις κοινωνικές επιστήμες. 

Θα ήθελα να πιστεύω -και εύχομαι να είναι αλήθεια- ότι η κατάσταση σήμερα έχει αλλάξει και έχει αφυπνίσει περισσότερους ανθρώπους και κυβερνήσεις. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αγνοούμε το σημαντικότερο παγκόσμιο πρόβλημα, απλά επειδή δεν μας συμφέρει οικονομικά, ιδεολογικά ή πολιτικά.

7. Μία αλληγορία: Το αργό βράσιμο του βατράχου και η Κλιματική Αλλαγή

Πολύ συχνά χρησιμοποιείται η ακόλουθη ιστορία για να αφυπνίσει ανθρώπους από αργές μεταβολές στη ζωή τους που δεν γίνονται αντιληπτές σε βάθος χρόνου και θα μπορούσαν να καταλήξουν σε επικίνδυνες και μη αντιστρεπτές καταστάσεις. Ονομάζεται το «σύνδρομο του βρασμένου βάτραχου». Αυτή η ιστορία περιγράφει έναν βάτραχο που μπαίνει σε μία κατσαρόλα με νερό. Εάν ο βάτραχος βρεθεί ξαφνικά σε βραστό νερό, θα βγει έξω και θα γλιτώσει. Ο ίδιος βάτραχος τοποθετείται σε ένα δοχείο με νερό. Αυτή τη φορά, η θερμοκρασία του νερού είναι ευχάριστη. Το βατραχάκι ξαπλώνει ευτυχισμένο, απολαμβάνοντας την εμπειρία. Το νερό στο δοχείο θερμαίνεται σταδιακά, με σχετικά αργό ρυθμό. Υπάρχουν στιγμές που το βατραχάκι ενοχλείται, αλλά δεν παρουσιάζει καμία έντονη αντίδραση. Προσαρμόζεται σε ένα συνεχώς θερμαινόμενο περιβάλλον. Κάποια στιγμή, το νερό αρχίζει να βράζει, οπότε και είναι πολύ αργά για το βάτραχο να πηδήξει έξω από το νερό. Ακινητοποιείται. Και το βατραχάκι βράζει… ζωντανό. 

Μας παραπέμπει κάπου αυτή η ιστορία; Είμαστε ακόμα στην αρχή της θέρμανσης του νερού στην κατσαρόλα. Αισθανόμαστε όμορφα όταν βλέπουμε καλό καιρό, ακόμα και το Δεκέμβριο, χρειαζόμαστε λιγότερο την κεντρική θέρμανση ή τα βαριά ρούχα. Έχουμε βραχυπρόθεσμη μνήμη όσον αφορά τις φυσικές θεομηνίες -για παράδειγμα οι κακοκαιρίες Ντάνιελ και Ιανός- ειδικά όταν δεν μας «αγγίζουν» άμεσα. Δεν συνειδητοποιούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και θα πρέπει να αντιδράσουμε άμεσα, αλλιώς θα είμαστε στη θέση του βατράχου και θα «βράσουμε» μέσα στο ίδια μας το σπίτι, τον πλανήτη μας.

8. Επίλογος-Συμπεράσματα

Σύμφωνα με τα πορίσματα της τελευταίας κλιματικής διάσκεψης, το Δεκέμβριο του 2023, διαφαίνεται μία μεγαλύτερη αποφασιστικότητα για την ενεργειακή μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας. Μέχρι αυτή τη στιγμή -μέσα Δεκεμβρίου του 2023-, 130 χώρες έχουν συμφωνήσει να τριπλασιάσουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να διπλασιάσουν το ρυθμό βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης, ενώ 50 εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου συμφώνησαν να περιορίσουν τις εκπομπές μεθανίου έως το 2030 βάσει του Χάρτη για την απαλλαγή από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Δυστυχώς, οι χώρες μέλη του ΟΠΕΚ+ υπονομεύουν τις προσπάθειες για επίτευξη μιας πρώτης συμφωνίας στην COP 28, μετά από 30 χρόνια από την έναρξη της συνόδου, η οποία θα προβλέπει τη σταδιακή κατάργηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων.

Σύμφωνα με εκθέσεις, ο κόσμος δεν έχει σημειώσει αρκετή πρόοδο για να συγκρατήσει την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από τον 1,5 βαθμό Κελσίου. Όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η ΕΕ διαθέτει την ισχυρότερη νομοθεσία για το κλίμα παγκοσμίως. Οι εν λόγω εκπομπές μειώθηκαν κατά 32,5 % στην ΕΕ σε σύγκριση με το 1990, παρά την αύξηση του ΑΕΠ κατά περισσότερο από 60%. Ωστόσο, αυτό είναι ένα μόνο κομμάτι ενός μεγαλύτερου δικτύου επιρροής, καθώς οι εκπομπές της ΕΕ αντιπροσωπεύουν μόνο το 7 % περίπου των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Η Κλιματική Αλλαγή επηρεάζει όλες τις περιοχές του κόσμου. Η μέση θερμοκρασία του πλανήτη αυξάνεται. Το 2023 θα είναι η χρονιά με τις υψηλότερες καταγεγραμμένες θερμοκρασίες στην ιστορία, καθώς ο Νοέμβριος έγινε ο έκτος συνεχόμενος μήνας κατά τον οποίο συνετρίβησαν ρεκόρ, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό παρατηρητήριο Copernicus (Εικόνα 5). Η έκταση της επιφάνειας του πάγου στην Αρκτική κατέγραψε το 8^ο μηνιαίο ελάχιστο φέτος τον Νοέμβριο και συρρικνώθηκε σε επίπεδο 4% κάτω του μέσου όρου. Στην Ανταρκτική, η επιφάνεια του πάγου τον Οκτώβριο ήταν η δεύτερη μικρότερη που έχει καταγραφεί ποτέ, 9% κάτω από τον μέσο όρο, πάντα σύμφωνα με το παρατηρητήριο Κοπέρνικος.

Ο κόσμος πρέπει τώρα να επιδείξει μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Η επίτευξη των στόχων της συμφωνίας του Παρισιού απαιτεί πολιτική βούληση, διεθνή συνεργασία και παγκόσμια αλληλεγγύη. Η Κλιματική Κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο αν υπάρξει συνεργασία από την παγκόσμια κοινότητα. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα υπάρχουν οργανισμοί, έθνη, αλλά και απλοί πολίτες που εθελοτυφλούν και τοποθετούν ιδιοτελή κίνητρα -όπως οικονομικά ή πολιτικά- υπεράνω του παγκόσμιου συμφέροντος και της κοινής λογικής. Αυτό απέδειξε η πρόσφατη διάσκεψη του COP 28 αλλά και οι κοινωνικές έρευνες που παραθέσαμε. Νομίζω ότι η λογική τελικά θα επικρατήσει. Η παγκόσμια κοινότητα αρχίζει ήδη να συνειδητοποιεί το μέγεθος του προβλήματος, λαμβάνοντας υπόψη τα επιστημονικά δεδομένα και τις δυσοίωνες, μελλοντικές προβλέψεις.

Ας μη γίνουμε δήμιοι του εαυτού μας σε έναν αφιλόξενο, για την ανθρώπινη ζωή, πλανήτη. Ο καθένας από εμάς μπορεί να πράξει οικολογικά και να μειώσει το ενεργειακό του αποτύπωμα. Να περπατάμε συχνότερα, να χρησιμοποιούμε λιγότερο τα ορυκτά καύσιμα, όπου και όποτε μπορούμε και να επικροτούμε οποιαδήποτε κίνηση προς την αειφόρο ανάπτυξη, συμβάλλοντας ενεργητικά προς αυτήν. Ας κάνουμε πάλι τη Γη ένα κλιματικά ασφαλέστερο περιβάλλον για τα παιδιά και τους απογόνους μας, πριν έρθουν τα χειρότερα και είναι αργά για να αντιδράσουμε. Είναι στο δικό μας χέρι. Είναι υποχρέωσή μας. Τώρα!

Επιστημονικό Γλωσσάρι

Albedo: ή ελληνιστί Λευκαύγεια, είναι το μέτρο της ανακλαστικότητας μιας επιφάνειας ή ενός σώματος. Μετράται ως ο λόγος της ανακλώμενης προς την προσπίπτουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία στην επιφάνεια ενός σώματος. Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει μεταβάλλει τη λευκαύγεια π.χ. με την αποψίλωση των δασών και τη δημιουργία αγροκτημάτων σε διάφορες περιοχές, όπως, και με τη μεταβολή της παγοκάλυψης.

El Niño: είναι το ωκεάνιο φαινόμενο κατά το οποίο τα κεντρικά και ανατολικά νερά του Ειρηνικού Ωκεανού κοντά στον Ισημερινό  (ακτές του Περού) είναι θερμότερα σε σχέση με άλλες περιοχές. Η θερμοκρασία του νερού είναι μεγαλύτερη κατά 3°C περίπου. Η έκταση των θερμών νερών είναι συγκρίσιμη με την έκταση μιας μεγάλης χώρας. Συμβαίνει κάθε δύο με οχτώ χρόνια, και διαρκεί για ένα χρόνο, εμφανίζεται δε εδώ και αιώνες κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Στο φαινόμενο αποδίδονται ως συνέπειες ακραία καιρικά φαινόμενα σε όλον τον κόσμο αλλά κυρίως στις περιοχές γύρω από τον Ειρηνικό, όπως ξηρασίες, βροχοπτώσεις, πυρκαγιές και τροπικοί κυκλώνες. Το El Niño έχει τα αντίθετα χαρακτηριστικά από το φαινόμενο La Niña, ενώ και τα δύο μαζί θεωρούνται ως μέρος της Νότιας ταλάντωσης, μιας ταλάντωσης του Ειρηνικού Ωκεανού. Το El Niño , θα συνεχισθεί κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 2023-2024 και της άνοιξης του 2024 στο βόρειο ημισφαίριο, ανακοίνωσε ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO) του ΟΗΕ, ωθώντας προς τα πάνω τις θερμοκρασίες, σε μία χρονιά που ήδη εκτιμάται ότι θα είναι η θερμότερη που έχει ποτέ καταγραφεί.

Κύκλοι του Milankovitch: Οι Κύκλοι Milankovitch αναφέρουν ότι καθώς η Γη κινείται στο διάστημα γύρω από τον Ήλιο, συνδυάζονται οι περιοδικές μεταβολές τριών στοιχείων της γεωμετρίας Γης-Ηλίου για να δημιουργήσουν περιοδικές μεταβολές στο ποσό της ηλιακής ενέργειας που φτάνει στη Γη. Οι μεταβολές είναι: 

1. Μεταβολή στην εκκεντρότητα της γήινης τροχιάς, δηλαδή τη μορφή της ελλειπτικής τροχιάς γύρω από τον Ήλιο. 

2. Αλλαγές στη λόξωση της εκλειπτικής, δηλαδή αλλαγές στη γωνία που σχηματίζει ο γήινος άξονας με το επίπεδο της γήινης τροχιάς.

3. Μετάπτωση των ισημεριών. Με άλλα λόγια, μεταβολή στην κατεύθυνση του γήινου άξονα περιστροφής. 

Oι Κύκλοι Milankovitch εξηγούν μακροπρόθεσμες κλιματικές αλλαγές, αλλά δεν μπορούν να υπολογίσουν τις αλλαγές που γίνονται από τους ανθρώπους, οι οποίες εμφανίζονται να έχουν μια σαφώς μεγαλύτερη επίδραση από τις μεταβολές στην αλληλεπίδραση μεταξύ Γης-Ήλιου.  (Για περαιτέρω ανάλυση ανατρέχουμε στο διαδίκτυο ή στη Wikipedia).

Πλουραλιστική άγνοια (pluralistic ignorance): γνωστό και ως συλλογική ψευδαίσθηση, είναι ένα φαινόμενο στο οποίο οι άνθρωποι πιστεύουν λανθασμένα ότι οι άλλοι έχουν κατά κύριο λόγο μια γνώμη διαφορετική από τη δική τους. Σε αυτό το φαινόμενο, τα περισσότερα άτομα σε μια ομάδα μπορεί να συμφωνούν με μια άποψη που δεν έχουν, επειδή πιστεύουν, λανθασμένα, ότι τα περισσότερα άλλα άτομα στην ομάδα την έχουν. Η πλουραλιστική άγνοια περιλαμβάνει καταστάσεις στις οποίες μια θέση μειοψηφίας σε ένα δεδομένο θέμα θεωρείται λανθασμένα ως η θέση της πλειοψηφίας ή η θέση της πλειοψηφίας θεωρείται λανθασμένα ως μειοψηφική.

Ψευδές φαινόμενο συναίνεσης (false consensus effect): επίσης γνωστό ως συναινετική προκατάληψη, είναι μια διάχυτη γνωστική προκατάληψη που κάνει τους ανθρώπους να “βλέπουν τις δικές τους συμπεριφορικές επιλογές και κρίσεις ως σχετικά κοινές και κατάλληλες για τις υπάρχουσες συνθήκες”. Με άλλα λόγια, υποθέτουν ότι οι προσωπικές τους ιδιότητες, χαρακτηριστικά, πεποιθήσεις και πράξεις είναι σχετικά διαδεδομένες στον ευρύτερο πληθυσμό.

Ενδεικτικές βιβλιογραφικές αναφορές

Bryman, A. (2017). Μέθοδοι κοινωνικής έρευνας (μτφ. Π. Σακελλαρίου). Gutenberg. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 2016)

Burning fossil fuels (χ.η.). Causes of climate change. European commission website. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου, 2023, από  https://climate.ec.europa.eu/climate-change/causes-climate-change_en

Cardona, O.D. et al. (2012). Determinants of risk: exposure and vulnerability. In: Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to Advance Climate Change Adaptation. Cambridge University Press.

Choriyeva, M. S., & Eshkoraev, S. S. (2022). The interaction of energy with climate change. ISJ Theoretical & Applied Science, 04 (108), 60-63. https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2022.04.108.12

Creswell, J. (2016). Η έρευνα στην εκπαίδευση: Σχεδιασμός, διεξαγωγή και αξιολόγηση ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας (μτφ. Ν. Κουβαράκου). Ίων. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 2012)

Global temperatures are rising (2023, June 29). What is climate change? A really simple guide. BBC News. https://www.bbc.com/news/science-environment-24021772

Η κακοκαιρία Ντάνιελ (χ.η.). Η κακοκαιρία Ντάνιελ. Βικιπαίδεια  website. Ανακτήθηκε στις 07 Νοεμβρίου, 2023, από https://el.wikipedia.org/wiki/Κακοκαιρία_Ντάνιελ

Η καταστροφή στον Θεσσαλικό Κάμπο (2023, 14 Σεπτεμβρίου). Πλημμύρες στη Θεσσαλία: “Η καταστροφή μπορούσε να αποτραπεί”. https://sysp.gr/plimmyres-sti-thessalia-quot-i-katastrofi-mporoyse-na/

Howe, P. (2021). Extreme weather experience and climate change opinion. Current Opinion in Behavioral Sciences, 42, 127–131.  https://doi.org/10.1016/j.cobeha.2021.05.005

Leviston, Ζ., Walker, Ι., & Morwinski, S. (2012). Your opinion on climate change might not be as common as you think. Nature Climate Change, 3(4), 334-337. https://doi.org/10.1038/nclimate1743

Μαχτσίρας, Σ. (2023, 16 Δεκεμβρίου). Κλιματική κρίση: Απειλεί με «ερημοποίηση» την οικονομία – Ποιο είναι το σημείο καμπής. https://www.in.gr/2023/12/16/economy/oikonomikes-eidiseis/klimatiki-krisi-apeilei-erimopoiisi-tin-oikonomia-poio-einai-simeio-kampis/

Νάστος, Π. (2022). Ανθρωπόκαινος. Κατανόηση και ερμηνεία της νέας γεωλογικής εποχής. Ενότητα 1 «Εισαγωγικές έννοιες – Κλιματικό Σύστημα – Κλιματική Μεταβλητότητα» (σ. 1-23). ΕΑΠ. 

Palm, R., Lewis, G., & Feng, B. (2017). What Causes People to Change Their Opinion about Climate Change? Annals of the American Association of Geographers, 107(4), 883-896. https://doi.org/10.1080/24694452.2016.1270193

Stern, P., Sovacool, B., & Dietz, T. (2016). Towards a science of climate and energy choices. Nature Climate Change, 6, 547–555. https://doi.org/10.1038/nclimate3027