Μέχρι που φτάνουν τα ανθρώπινα σκουπίδια;

Επειδή τα σκουπίδια στη Γη δεν ήταν αρκετά, φροντίσαμε να γεμίσουμε και το διάστημα με αυτά…

Αν κάποιος από εμάς κοιτάξει τον ουρανό κατά τη διάρκεια της μέρας, λογικά θα τυφλωθεί από τη λαμπρότητα του Ήλιου και δε θα καταφέρει να διακρίνει κάποιο άλλο σώμα. Αν πάλι κοιτάξει τον νυχτερινό ουρανό τότε οι επιλογές είναι περισσότερες. Ξεχωρίζει αστέρια, πλανήτες, και αν είναι τυχερός μπορεί να πετύχει κι ένα “πεφταστέρι”. Σίγουρα όμως δε θα παρατηρήσει τα εκατομμύρια σκουπιδάκια που περιφέρονται γύρω από τη Γη σαν ενοχλητικές μύγες που πολιορκούν ένα καλοκαιρινό δείπνο. Πράγματι, έχει επιβεβαιωθεί πως πολυάριθμα μηχανικά συντρίμμια και κομμάτια από διαστημικές αποστολές, τα οποία δεν έχουν πλέον λειτουργικό σκοπό, βρίσκονται σε κοντινή τροχιά γύρω από εμάς και “δε λένε να φύγουν”^[1].

Ο άνθρωπος γεμίζει το διάστημα με αυτά τα σκουπίδια από το πρώτο του ταξίδι σε αυτό. Αναφέρομαι, προφανώς, στη διαστημική αποστολή του Sputnik 1 το 1957, τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο. Από τότε, ο αριθμός των μη λειτουργικών αντικειμένων ολοένα και αυξάνεται, τα οποία συσσωρεύονται κυρίως σε απόσταση από τη Γη, κατά ύψος, που δεν ξεπερνάει τα 2000 χλμ. Εκείνη η περιοχή ονομάζεται Χαμηλή Γήινη Τροχιά (Low Earth Orbit – LEO) και αποτελεί το “σπίτι” πολλών μετεωρολογικών και μη δορυφόρων – διακρίνεται ως το “σύννεφο” που περιβάλλει τη Γη στην Εικόνα 1. Ο δακτύλιος που εμφανίζεται πιο εξωτερικά αντιστοιχεί στη Γεωσύγχρονη Γήινη Τροχιά (Geosynchronous Earth Orbit) σε απόσταση περίπου 36 χιλιάδες χλμ. Τον ρόλο εντοπισμού, καταγραφής και αναγνώρισης των τεχνητών αντικειμένων που βρίσκονται γύρω από τη Γη έχει αναλάβει το Space Surveillance Network της NASA. Αυτό βέβαια μπορούν να το κάνουν σε αντικείμενα κατάλληλα ανιχνεύσιμου μεγέθους. Αν αφήσουμε τους αριθμούς να μας μιλήσουν από μόνοι τους, η αλήθεια είναι πως θα σοκαριστούμε. Για την ακρίβεια, σύμφωνα με δημοσίευση της ESA (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος) – η οποία ανανεώνει τα αποτελέσματα της συνεχώς, με τελευταία ενημέρωση στις 27 Μαρτίου 2023 – κομμάτια μεγαλύτερα από 10 εκατοστά φτάνουν στα 36,5 χιλιάδες, ενώ για υπολείμματα μεγέθους κάτω του ενός εκατοστού ο αριθμός υπολογίζεται να φτάνει στα 130 εκατομμύρια.

Αυτοί οι αριθμοί γεννούν ανησυχίες που αφορούν τη ζωή και ακεραιότητα των ενεργών δορυφόρων. Κάθε χρόνο χρειάζεται να εκτελούνται πολυάριθμες (πάνω από 100) μανούβρες για να μη χτυπηθούν οι δορυφόροι από αυτές τις αιφνίδιες επιθέσεις. Συμπεριλαμβάνεται και ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS) σε αυτό το ζήτημα, στον οποίον ζουν αστροναύτες και πρέπει να λάβουν υπόψη τους αυτά τα ιδιαίτερα εμπόδια. Βέβαια, μπορεί να έλεγε κάποιος πως αφού τα περισσότερα συντρίμμια είναι μικρότερα από το ένα εκατοστό, ποιο το πρόβλημα; Οτιδήποτε βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τη Γη αποκτά ταχύτητα περίπου 7,5 km/sec, η οποία είναι 10 φορές μεγαλύτερη από αυτή μιας σφαίρας. Ενδιαφέρον έχει να σκεφτούμε πως αν εκτελούσαμε κι εμείς αυτή την κίνηση και συναντούσαμε ένα τέτοιο αντικείμενο από την αντίθετη κατεύθυνση να έρχεται κατά πάνω μας, η σχετική ταχύτητα του θα διπλασιαζόταν. Ο λόγος που αποκτούν τα σώματα μεγάλη ταχύτητα είναι το βαρυτικό πεδίο της Γης στο οποίο είναι δέσμια. Θα εκτελέσουν κίνηση με σταθερή ταχύτητα με τιμή ανάλογη της αρχικής τους ταχύτητας. Συνεπώς, ακόμη και μια κηλίδα μπογιάς μπορεί να αποκτήσει πολύ μεγάλη ταχύτητα και να μετατραπεί σε μία καταστροφική σφαίρα για δορυφόρους επικοινωνίας, καιρού και διαδικτύου, πόσο μάλλον για τη ζωή των αστροναυτών στο ISS. Άρα, δεν έχει σημασία το μέγεθος, αλλά η ταχύτητα.

Το 1978 παρουσιάστηκε το σύνδρομο του Kessler από τον επιστήμονα της NASA Donald J. Kessler, ένα θεωρητικό σενάριο στο οποίο η πυκνότητα των αντικειμένων στην περιοχή LEO μπορεί να αυξηθεί σημαντικά. Αυτό θα γινόταν επειδή τα ήδη υπάρχοντα αντικείμενα μπορεί να συμμετέχουν σε μία σύγκρουση η οποία θα παράξει έξτρα συντρίμμια με κατά συνέπεια η συχνότητα και πιθανότητα συγκρούσεων να πολλαπλασιάζεται κ.ο.κ. Καταλαβαίνουμε λοιπόν, πως ακόμα κι αν σταματούσαμε ή ακυρώναμε οποιαδήποτε μελλοντική διαστημική αποστολή, το πρόβλημα δε θα διορθωνόταν.

Διάφορες προτάσεις έχουν ακουστεί και ελεγχθεί όπως χρήση καμακιού για να αρπάξει έναν δορυφόρο, μεγάλου διχτυού (Εικόνα 5), μαγνήτη, ακόμη και εκτόξευση λέιζερ ώστε να θερμανθούν και να υποχωρήσουν στην ατμόσφαιρα (“πεφταστέρια”), πλέον ακίνδυνα για εμάς και την επιφάνεια της Γης. Ισχυρή θέση στην καταπολέμηση και την πλήρη επίλυση του προβλήματος έχει λάβει η ESA, – μέσω πολλαπλών άρθρων και ερευνών – η οποία συμβουλεύει την αποφυγή σκόπιμης δημιουργίας συντριμμιών, την αφαίρεση δορυφόρων από την περιοχή LEO μετά από 25 έτη και την ελαχιστοποίηση κινδύνου όταν δορυφόροι εισέρχονται ξανά στην ατμόσφαιρα της Γης. Όταν όμως από την αντίπερα όχθη υπάρχουν εταιρείες όπως η SpaceX ή η Amazon, οι οποίες σκοπεύουν να εκτοξεύσουν χιλιάδες δορυφόρους για να πετύχουν για παράδειγμα παγκόσμια κάλυψη δικτύου, αυτό αυξάνει κατά πολύ τον αριθμό των αντικειμένων στην περιοχή LEO και δυσκολεύει τα πράγματα.

Κι αν δεν έχετε πειστεί ακόμη πως ο άνθρωπος όπου πάει αφήνει και σκουπίδια, αρκεί να σκεφτούμε όλες τις αποστολές που έγιναν στη Σελήνη ή στον Άρη – μέχρι και μπάλες του γκολφ έχουμε αφήσει στην επιφάνεια της Σελήνης. Βέβαια, μπορεί όσα αντικείμενα ξαπλώνουν στην επιφάνεια της Σελήνης να φαίνονται άχρηστα, αλλά οι επιστήμονες έχουν σκοπό να τα πάρουν κάποια στιγμή για να μελετήσουν πως η ακτινοβολία και οι συνθήκες της περιοχής έχουν επιδράσει σε αυτά. 

Ένα είναι το σίγουρο, πως πρέπει κάποια στιγμή να τα μαζέψουμε – μια φράση που ξέρουμε όλοι πολύ καλά από την καθημερινότητα μας.

^{[1]. Δεν φεύγουν καθώς είναι βαρυτικά δεσμευμένα.}