T Βορείου Στεφάνου: ένας καινοφανής στον ουρανό μας τον Σεπτέμβριο του 2024!

T Βορείου Στεφάνου: ένας καινοφανής στον ουρανό μας τον Σεπτέμβριο του 2024!

Ο αστερισμός του Βόρειου Στεφάνου είναι ανάμεσα στον Βοώτη και τον Ηρακλή με όχι πολύ φωτεινούς αστέρες, που όμως είναι ευδιάκριτος λόγω της ημικυκλικής διάταξής τους αν ο ουρανός είναι σκοτεινός. Εκεί υπάρχει ένας αστέρας που κανονικά δεν φαίνεται με γυμνό μάτι. Είναι ο T Βόρειου Στεφάνου, ή T CrB για συντομία, και είναι δεκάτου μεγέθους*, άρα κάπου 40 φορές πιο αμυδρός από ό,τι μπορεί να δει το μάτι μας υπό ιδανικές συνθήκες. Όμως κρύβει ένα εκρηκτικό μυστικό που κάθε περίπου 80 χρόνια τον κάνει έναν από τους φωτεινότερους αστέρες του Βόρειου Στεφάνου.

Ο T Crb είναι ένας διπλός αστέρας – δύο αστέρες που περιστρέφονται γύρω από το κοινό τους κέντρο μάζας – αλλά με μία ιδιαιτερότητα. Ο ένας αστέρας του συστήματος είναι ερυθρός γίγαντας και ο άλλος είναι λευκός νάνος. Κανονικά υπερισχύει η φωτεινότητα του ερυθρού γίγαντα, οπότε τον βλέπουμε κόκκινο και πολύ αμυδρό λόγω απόστασης (απέχει περίπου 2600 έτη φωτός από εμάς). Αλλά οι δύο αστέρες είναι αρκετά κοντινοί ώστε ο λευκός νάνος σταδιακά να ‘ρουφάει’ υλικό από τον ερυθρό γίγαντα (Σχήμα 1). Όσο γίνεται αυτό, η πίεση και η θερμοκρασία του λευκού νάνου ολοένα και αυξάνει, μέχρι που φτάνει σε ένα εκρηκτικό όριο. Και τότε γίνεται ακριβώς αυτό: έκρηξη! Η θερμοπυρηνική έκρηξη τινάζει τα εξωτερικά στρώματα του λευκού νάνου στο διάστημα αυξάνοντας, παροδικά, κατά πολύ τη λαμπρότητά του και υπερσκιάζοντας τον ερυθρό γίγαντα. Μετά επανέρχεται στη συνηθισμένη λαμπρότητά του και συνεχίζει να λαμβάνει νέο υλικό από τον ερυθρό γίγαντα, οπότε ο κύκλος ξαναρχίζει.

Αυτό το φαινόμενο είναι που ονομάζουμε ‘καινοφανής αστέρας’, ή nova, καθότι μοιάζει σαν να εμφανίζεται ένας νέος αστέρας εκεί που δεν βλέπαμε τίποτα, και στο T CrB παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το 1866**. Τότε, ο φυσιολογικά μεγέθους 10 αστέρας έφτασε σε μέγεθος 2,5 έως 2 για λίγες μέρες, πέφτοντας σταδιακά πίσω στο 10. Την επόμενη φορά αυτό έγινε το 1946. Έχουν περάσει 78 χρόνια από τότε αλλά έχουμε παρατηρήσει χαρακτηριστικές ενδείξεις που υποδεικνύουν ότι η επόμενη έκρηξη καινοφανούς του θα γίνει μέσα στον επόμενο μήνα (τον Σεπτέμβριο του 2024).

Δεν θα είναι πολύ φωτεινός. Το 1946 το μέγεθός του έφτασε στο 3, που δύσκολα διακρίνεται μέσα από την φωτορύπανση μία μεγαλούπολης. Αλλά για όσα άτομα έχουν την ευκαιρία, είναι ίσως η μοναδική στη ζωή τους για να δουν καινοφανή με τα ίδια τους τα μάτια.

*Το ‘μέγεθος’ στην αστρονομία είναι μία αρχαία μονάδα μέτρησης της φωτεινότητας των αστέρων που χρησιμοποιείται ακόμα, αλλά πλέον με αυστηρότερο μαθηματικό ορισμό. Αστέρες μικρότερου μεγέθους είναι φωτεινότεροι, και κάθε αύξηση του μεγέθους κατά ένα μεταφράζεται σε μείωση της φωτεινότητας κατά έναν παράγοντα περίπου 2,5. Με γυμνό μάτι βλέπουμε αστέρες μέχρι μεγέθους 6, σε πολύ καθαρό και σκοτεινό ουρανό.

**Μπορεί να είχε παρατηρηθεί και αιώνες νωρίτερα, όπως προκύπτει από μία ιστορική έρευνα.