Ποιά είναι τα μάτια μας για το σύμπαν;

Έχουμε συμπληρώσει 411 χρόνια από την χρήση του πρώτου αστρονομικού τηλεσκοπίου που δημιούργησε ο Γαλιλαίος το 1609. Έκτοτε η παρατήρηση του ουρανού πήρε άλλη πνοή. Παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος και διαβάσεις των δορυφόρων τους, καταγράφηκαν οι κρατήρες της Σελήνης, σημειώθηκαν οι τροχιές κομητών και οι πληροφορίες που δίνονταν ήταν θησαυρός για τους αστρονόμους εκείνης της εποχής.

Στην συνέχεια της ιστορίας των τηλεσκοπίων, επί τέσσερις αιώνες έγιναν συνεχείς βελτιώσεις στα οπτικά μέλη των τηλεσκοπίων και στους συνδυασμούς αυτών, με σκοπό να φτάσουμε σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερα τηλεσκόπια ικανά για καλύτερη μεγέθυνση. Δηλαδή, όσο μεγαλύτερη είναι η διάμετρος του οπτικού μέσου του τηλεσκοπίου τόσο περισσότερο φως συλλέγεται με αποτέλεσμα να μπορούμε να παρατηρούμε αμυδρότερα αντικείμενα του ουρανού, τα οποία μπορεί να βρίσκονται σε μεγαλύτερες αποστάσεις από τη Γη . Έτσι, η αστρονομική παρατήρηση του 21ου αιώνα δε χρησιμοποιεί πλέον τηλεσκόπια διαμέτρου 37 χιλιοστών όπως αυτό του Γαλιλαίου, αλλά τεράστια τηλεσκόπια διαμέτρου της τάξης των 10 μέτρων, όπως το Great Canary Telescope στα Κανάρια νησιά (10.4m) ή το Keck Observatory στην Χαβάη (10m).

Η αστροφυσική δε σταματά όμως στα οπτικά μήκη κύματος, δηλαδή σε αυτά τα μήκη κύματος που είναι ευαίσθητο το ανθρώπινο μάτι. Υπάρχει πολλή περισσότερη πληροφορία που προσφέρει το φως αν κοιτάξουμε πέρα από τα όρια του ορατού φάσματος. Για αυτό το λόγο, τη σειρά τους παίρνουν τα μεγαλύτερα σε διαστάσεις τηλεσκόπια στον κόσμο που μοιάζουν με τεράστια δορυφορικά πιάτα. Πρόκειται για την κατηγορία των ραδιοτηλεσκοπίων, που ανιχνεύουν τη ραδιοφωνική ακτινοβολία, η οποία έχει μεγαλύτερα μήκη κύματος από το οπτικό. Για παράδειγμα, μέχρι πρόσφατα το μέγεθος ενός από τα μεγαλύτερα ραδιοτηλεσκόπια στον κόσμο (το Arecibo Observatory στο Πουέρτο Ρίκο)¹ ισοδυναμεί με επιφάνεια περίπου 10 γηπέδων ποδοσφαίρου.

Αυτά τα σύγχρονα τηλεσκόπια συνοδεύονται από μία πληθώρα αστρονομικών ανακαλύψεων αλλά και τεχνολογικών επιτευγμάτων. Οι ψηφιακές κάμερες CCD² και τα όργανα καταγραφής του φωτός έχουν πλέον αγγίξει τέτοια ευαισθησία που μπορούν να δώσουν αποτελέσματα μεγάλης ακρίβειας. Για παράδειγμα, καταφέραμε για πρώτη φορά να συγκεντρώσουμε εικόνες από ένα εξωηλιακό σύστημα μόλις 130 έτη φωτός μακριά από την Γη³. Μπορέσαμε να διαπιστώσουμε από τι χημικά στοιχεία αποτελούνται οι εξωπλανήτες αυτοί και αν μοιάζουν με το δικό μας “σπίτι”, τη Γη.

 Η παρατήρηση του ουρανού επομένως, δεν έμεινε ποτέ η ίδια. Η αστρονομική κοινότητα κατάφερε να συλλέξει πληροφορίες που δεν πίστευε ποτέ πως θα μπορούσε να αποκτήσει. η έμφυτη περιέργεια του ανθρώπου είναι αυτή που μας οδήγησε εδώ που βρισκόμαστε σήμερα και η ακόρεστη επιθυμία του για γνώση θα μας οδηγήσει στο αύριο!

1. Το Arecibo Observatory, δυστυχώς έπαψε να λειτουργεί στις 2/12/2020 λόγω κατάρρευσης του.
2.  Η κάμερα CCD (charge-coupled device)  αποτελείται από μία μικρή πλάκα ημιαγώγιμου υλικού που απελευθερώνει ηλεκτρόνια όταν φωτόνια προσπίπτουν στην επιφάνεια του.
3. Μπορείτε να δείτε περισσότερες λεπτομέρειες και εικόνες στην δημοσίευση A.L. Maire et al.  το 2015, στο περιοδικό Astronomy & Astrophysics Volume 576, 2015, A133:10.