Μάιος

Σαν σήμερα, στις 14 Μαΐου του 2009, εκτοξεύτηκε η διαστημική αποστολή Planck, η πρώτη αποστολή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA). Στόχος της  ήταν η μελέτη της Κοσμικής Ακτινοβολίας Υποβάθρου (Cosmic Microwave Background ή CMΒ), της ακτινοβολίας που απελευθερώθηκε 300.000 χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη όταν το Σύμπαν έγινε διαφανές στη θερμική ακτινοβολία πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Η αποστολή εκτοξεύτηκε μαζί με το τηλεσκόπιο Herschel της ESA με έναν πύραυλο Ariane 5 EC. Η αποστολή πήρε μετρήσεις των διακυμάνσεων της θερμοκρασίας του CMB με αρκετά καλύτερη ευκρίνεια, γωνιακή ανάλυση και εύρος συχνοτήτων από οποιονδήποτε προηγούμενο δορυφόρο, δίνοντας στους αστρονόμους μια άνευ προηγουμένου εικόνα του Σύμπαντός μας.

Το διαστημόπλοιο Planck έχει ύψος 4,2 μέτρα και 4,2 μέτρα διάμετρο, ενώ ζυγίζει περίπου 1,9 τόνους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της αποστολής του βρισκόταν σε μία εξαιρετικά ασταθή τροχιά γύρω από το σημείο L2 (Lagrange 2) του συστήματος Γης – Ήλιου. Αφού εκτέλεσε με επιτυχία 7 περιόδους μετρήσεων ολόκληρου του ουρανού, η αποστολή τερματίστηκε και το διαστημόπλοιο απενεργοποιήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2013, αφού είχε εξαντληθεί το ήλιο που είχε ως ψυκτικό. Το Κέντρο Ελέγχου Επιχειρήσεων της Αποστολής Planck βρισκόταν στο ESOC, στο Darmstadt της Γερμανίας, ενώ το Επιστημονικό Επιχειρησιακό Κέντρο του Planck στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Διαστημικής Αστρονομίας (ESAC), στη Μαδρίτη της Ισπανίας.

Η συνεισφορά του Planck στην κοσμολογία είναι εξαιρετική, καθώς όχι μόνο βοήθησε στην επικύρωση της θεωρίας του κοσμικού πληθωρισμού, αλλά μας έδωσε νέες πληροφορίες για την ηλικία, τη σύσταση και τη δομή του Σύμπαντος.

Συχνά με τη λέξη «ανακάλυψη» αναφερόμαστε στην πρώτη παρατήρηση κάποιου φυσικού αντικειμένου ή φαινομένου, ή στην εύρεση ενός ανθρώπινου κατασκευάσματος που είχε χαθεί για αιώνες. Σε αυτή την περίπτωση όμως, η «εύρεση» είχε γίνει ένα χρόνο νωρίτερα, και η «ανακάλυψη» έγκειτο στο ότι κάποιος κοίταξε ένα εύρημα πιο προσεκτικά και βρήκε ότι ήταν κάτι πολύ πιο ενδιαφέρον.

Το 1900 σφουγγαράδες από τη Σύμη ανακάλυψαν ένα αρχαίο ναυάγιο ανοικτά των Αντικυθήρων. Αποφάσισαν να το δηλώσουν στις αρχές, οπότε το 1900-1901 διοργανώθηκαν συστηματικές καταδύσεις που ανέσυραν πολλών ειδών ευρήματα, τα οποία κατέληξαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Στις 17 Μαΐου του 1902, ο τότε διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου, Βαλέριος Στάης, παρατήρησε ότι ένα πετρώδες εύρημα είχε ενσωματωμένο έναν οδοντωτό τροχό, καθώς και ίχνη από επιγραφές με αστρονομικά στοιχεία.

Αυτή η παρατήρηση ξεκίνησε μία σειρά ερευνών που συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας. Η αρχική υπόθεση, το ότι επρόκειτο για ένα αστρονομικό ρολόι, θεωρήθηκε παρατραβηγμένη από την αρχαιολογική κοινότητα, με βάση τις μέχρι τότε υποθέσεις τους για το τεχνολογικό επίπεδο της εποχής του ναυαγίου (πρώτο μισό του 1^ου αιώνα π.Χ.). Ωστόσο, μετέπειτα ακτινογραφίες απέδειξαν ότι ο μηχανισμός ήταν ακόμα πιο περίπλοκος από ότι υπέθετε κανείς. Έχουν εντοπιστεί 37 γρανάζια στα σωζόμενα θραύσματα, που συνταιριάζουν σε έναν αναλογικό υπολογιστή εντυπωσιακής ακρίβειας για τα δεδομένα της εποχής που κατασκευάστηκε (πιθανότατα γύρω στον 2^ο αιώνα π.Χ.), που θα χρησίμευε για να υπολογίζει τις σχετικές θέσεις των ουρανίων σωμάτων και τις ημερομηνίες κινητών εορτών. Η ανακάλυψη αυτή έχει αλλάξει τη θεώρησή μας για την τεχνολογική διάσταση της Ελληνιστικής αστρονομίας.

Βρείτε περισσότερες πληροφορίες: http://www.antikythera-mechanism.gr/el/museum

Ένα σύντομο ντοκιμαντέρ: https://www.youtube.com/watch?v=8qf9unNDtsM

Στις 29 Μάη του 1919, οι Eddington και Dyson παρατήρησαν μια, κατά τα άλλα συνηθισμένη, ολική έκλειψη Ηλίου.

Ωστόσο, αυτή η έκλειψη θα έκανε τον Einstein τον πιο διάσημο επιστήμονα της εποχής του.

Στόχος της αποστολής, μία στο Σομπράλ της Βραζιλίας και μία στο νησί της Πριγκίπου στη Δυτική Αφρική, δεν ήταν η έκλειψη, αλλά η παρατήρηση των αστέρων που θα έκαναν την εμφάνιση τους στο υπόβαθρο του Ήλιου, όταν αυτός κρυβόταν. Αυτή η παρατήρηση θα βοηθούσε να ελεγχθεί η νέα θεωρία βαρύτητας, η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας (ΓΘΣ) του Einstein.

Λόγω της παρουσίας του Ήλιου, αναμενόταν ότι η θέση των αστεριών στον ουρανό θα φαινόταν αλλαγμένη, σε σχέση με τη θέση τους όταν ο Ήλιος δε λειτουργούσε σαν “φακός” μεταξύ τους και της Γης. (Δείτε εικόνα) Οι δύο θεωρίες προέβλεπαν διαφορετική εκτροπή των φωτεινών ακτίνων από τα άστρα, με τη ΓΘΣ να προβλέπει δύο φορές πιο έντονο φαινόμενο σε σχέση με τη, τότε καθιερωμένη θεωρία, του Νεύτωνα.

Το αποτέλεσμα της Νευτώνειας θεωρίας έχει στην πραγματικότητα νοητικά προβλήματα, καθώς τα φωτόνια δεν έχουν μάζα, και άρα από την εξίσωση του Νεύτωνα δε θα έπρεπε να δέχονται κάποια δύναμη για να παρεκκλίνουν από την πορεία τους. Μπορεί όμως να γίνει μια πρόβλεψη γιατί οι μάζες τελικά απλοποιούνται

Τελικά τα αποτελέσματα ταίριαζαν με την πρόβλεψη της ΓΘΣ, και έκαναν τον Einstein παγκοσμίως γνωστό!

Σας προτείνουμε να δείτε την ταινία “Einstein and Eddington” – που περιγράφει πολύ ωραία τα παραπάνω!

Στις 30 Μαΐου του 1971 εκτοξεύτηκε το πρώτο διαστημόπλοιο που τέθηκε σε τροχιά γύρω από άλλο πλανήτη, το Mariner 9! To Mariner 9 έφτασε στον Άρη μόλις εβδομάδες πριν τους σοβιετικούς δορυφόρους Mars 2 και Mars 3 – οι οποίοι εκτοξεύτηκαν 11 και 2 μέρες νωρίτερα, αντίστοιχα.

Στόχος του ήταν η ανάλυση της ατμόσφαιρας του κόκκινου πλανήτη και η χαρτογράφηση του 70% της επιφάνειάς του.

Το Mariner 9 όχι μόνο εκτέλεσε τα καθήκοντά του αλλά ξεπέρασε κάθε προσδοκία, αφού κατάφερε να χαρτογραφήσει σχεδόν ολόκληρη την επιφάνεια του Άρη με εκπληκτική για την εποχή ανάλυση, μας αποκάλυψε τα τεράστια ηφαίστειά του, τους πόλους του και τα δύο του φεγγάρια, τον Φόβο και τον Δείμο!

Η ιστορία της ωστόσο ξεκινάει περίπου 30 χρόνια πριν. Μετά τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, πολλοί Ευρωπαίοι επιστήμονες εργάζονταν πλέον στις Ηνωμένες Πολιτείες ή τη Σοβιετική Ένωση. Έγινε γρήγορα αντιληπτό ότι, εκτός αν υπήρχε μια συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, η έρευνα στην Ευρώπη δε θα μπορούσε να ακολουθήσει την πρόοδο των δύο αυτών υπερδυνάμεων. Το 1958, οι επιφανείς επιστήμονες Pierre Auger και Edoardo Amaldi πρότειναν τη δημιουργία μιας αμιγώς επιστημονικής οργάνωσης με αντικείμενο τη διαστημική έρευνα, στα πρότυπα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών (CERN).

Η αρχή γίνεται το 1960, όταν επιστήμονες από 10 Ευρωπαϊκές χώρες δημιουργούν την ομάδα GEERS (Groupe d’etudes europeen pour la Collaboration dans le domaine des recherches spatiales), που είχε ως σκοπό να διερευνήσει τις δυνατότητες ύπαρξης μιας ευρωπαϊκής σύμπραξης στη διαστημική. Την επόμενη χρονιά, καθορίζεται από την “προπαρασκευαστική επιτροπή” (COPERS – Commission préparatoire européenne de recherches spatiales) ένα επιστημονική πρόγραμμα, προϋπολογισμός 8 ετών και το οργανόγραμμα της μελλοντικής Ευρωπαϊκής Οργάνωσης Έρευνας Διαστήματος (ESRO). To 1962 αποφασίζεται η ύπαρξη μιας επιπλέον υπηρεσίας (ELDO – European Launch Development Organisation), η οποία θα αναπτύξει συστήματα εκτόξευσης, ενώ η ESRO θα δραστηριοποιείται στα διαστημόπλοια. Οι συνθήκες για τις δύο αυτές υπηρεσίες τέθηκαν σε ισχύ το 1964.

Το 1975 δημιουργείται η ESA με τη σημερινή της μορφή, έπειτα από συγχώνευση των ELDO και ESRO. Τα 10 ιδρυτικά μέλη είναι το Βέλγιο, η Γερμανία, η Δανία, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Σουηδία, η Ελβετία και η Ισπανία, ενώ η Ιρλανδία γίνεται μέλος αργότερα μέσα στον χρόνο. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, η ESA εκτοξεύει την πρώτη της διαστημική αποστολή, τον δορυφόρο Cos-B, με σκοπό τη μελέτη των εκπομπών στις ακτίνες γ. Η Ελλάδα είναι επίσημα μέλος της ESA από τις 9/3/2005.

Οι κύριες ερευνητικές εγκαταστάσεις της ESA βρίσκονται στην Ολλανδία (ESTEC), στη Γερμανία (ESOC & EAC), στην Ιταλία (ESRIN) και την Ισπανία (ESAC), ενώ η βάση εκτόξευσης (CSG) βρίσκεται στη Γαλλική Γουιάνα. Η έδρα της ESA βρίσκεται στο Παρίσι.