Καταιγίδες σε άλλους πλανήτες;

Στην καθημερινή μας ζωή είναι αρκετά πιθανό, να έχουμε έρθει αντιμέτωποι με πολύ έντονα καιρικά φαινόμενα. Στα δελτία ειδήσεων θα έχετε ακούσει τους όρους “θερμές/ψυχρές αέριες μάζες”, “θερμό/ψυχρό μέτωπο”, ίσως και πιο περίεργους όρους όπως “βαρομετρικό υψηλό/χαμηλό” ή “κυκλώνας”. Πιθανόν, θα έχετε δει ανεμοστρόβιλους σε τηλεοπτικά πλάνα από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή μουσώνες σε πλάνα από χώρες κοντά στον Ινδικό Ωκεανό. Όλα τα παραπάνω, αν και δυστυχώς έχουν μεγάλο αντίκτυπο στις περιοχές που πλήττουν, είναι πολύ μικρής έντασης και έκτασης σε σχέση με φαινόμενα που παρατηρούμε στους αέριους γίγαντες πλανήτες του Ηλιακού μας Συστήματος.

Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα

Η πιο διάσημη τέτοια περίπτωση είναι η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα (Great Red Spot) στον πλανήτη Δία, που εύκολα διακρίνεται στο νότιο ημισφαίριο του πλανήτη στις περισσότερες φωτογραφίες (Εικόνα 1). Θεωρούμε ότι παρατηρήθηκε ήδη από τους πρώτους αστρονόμους που χρησιμοποίησαν τηλεσκόπια τον 17ο αιώνα. Αν και δεν είναι ξεκάθαρο ότι παρατήρησαν την ίδια ακριβώς περιοχή ή καταιγίδα, εντούτοις θεωρείται ότι η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα υπάρχει στον Δία τουλάχιστον τα τελευταία 150 χρόνια. 

Η έκτασή της είναι πραγματικά τεράστια, με εύρος τουλάχιστον 1.3 φορές όσο η Γη. Η ταχύτητα των αερίων μαζών στην περιοχή ξεπερνάει τα 600 χιλιόμετρα την ώρα. Συγκριτικά, οι ισχυρότεροι τυφώνες που έχουν καταγραφεί έχουν περίπου τη μισή ταχύτητα ενώ επηρεάζουν περιοχές περίπου 1600 χιλιομέτρων (όσο περίπου η απόσταση Αθήνα-Πράγα σε “ευθεία” γραμμή). Η φορά περιστροφής είναι αντίθετη με τη φορά των δεικτών του ρολογιού, ενώ μετρήσεις της αποστολής Juno (NASA) έδειξαν ότι η κατακόρυφη έκταση της καταιγίδας (δηλαδή από την κορυφή της καταιγίδας έως τη βάση της) είναι τουλάχιστον 300 χιλιόμετρα -ένα τυπικό μέγεθος για αντίστοιχα φαινόμενα στη Γη είναι μόλις 15 χιλιόμετρα.

Τόσο η δημιουργία της Μεγάλης Ερυθράς Κηλίδας, όσο και το ιδιαίτερο κοκκινωπό της χρώμα που παρατηρούμε (Εικόνα 2), αποτελούν ακόμα μυστήρια για τους ερευνητές. Η ύπαρξη αμμωνίας και ενώσεών της εικάζεται ότι είναι η αιτία του χαρακτηριστικού αυτού χρώματος. Ωστόσο, οι ενώσεις αυτές συνεισφέρουν σε μικρό ποσοστό στη σύσταση της ατμόσφαιρας, κάτι που εντείνει το μυστήριο!

Η Μεγάλη Σκοτεινή Κηλίδα

Μια παρόμοια περίπτωση, αλλά λιγότερο διάσημη, ήταν η Μεγάλη Σκοτεινή Κηλίδα (Great Dark Spot) στον πλανήτη Ποσειδώνα (Εικόνα 3). Φωτογραφήθηκε από το Voyager 2 το 1990 (Εικόνα 3) και σε αντίθεση με τη Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα, είχε εξαφανιστεί μέχρι το 1994.

Αντίστοιχες καταιγίδες φαίνεται ότι συμβαίνουν αρκετά πιο συχνά και διαρκούν πολύ λιγότερο σε σύγκριση με το “ξαδερφάκι” τους στο Δία. Από το 1993, το Hubble έχει εντοπίσει τουλάχιστον τέσσερις τέτοιες περιπτώσεις, ενώ άλλες δύο έχει φωτογραφίσει το Voyager 2. Μια ακόμα ενδιαφέρουσα τέτοια περίπτωση είναι η σκοτεινή κηλίδα που παρατήρησε το Hubble το 2018 (Εικόνα 4). Η κηλίδα αυτή είχε αρκετά ιδιαίτερη συμπεριφορά: ένα χρόνο μετά την ανακάλυψή της, παρατηρήθηκε να κινείται προς τον ισημερινό του Ποσειδώνα και οι αστρονόμοι περίμεναν να διαλυθεί. Το 2020 όμως, άρχισε να κινείται και πάλι προς τα βόρεια, κάτι που παρατηρήθηκε για πρώτη φορά! Πλέον έχει διαλυθεί και ο Ποσειδώνας είναι “καθαρός” από τέτοιες αντίστοιχες κηλίδες – τουλάχιστον προς το παρόν!

1. Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα έχει συρρικνωθεί τα τελευταία χρόνια, οπότε παλαιότερα είχε εύρος δύο ή και τρεις φορές αυτό της Γης.
2. Δείτε εδώ ένα timelapse εικόνων από το Voyager: https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Red_Spot#/media/File:790106-0203_Voyager_58M_to_31M_reduced.gif