Πόσα και ποια άστρα βλέπω με γυμνό μάτι στον καθαρό νυχτερινό ουρανό; Πώς τα ξεχωρίζω από τους πλανήτες; Μέρος E

ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΟΥΡΑΝΟΓΡΑΦΙΑ

Ένας εναλλακτικός τρόπος εξερεύνησης του ουράνιου θόλου αποτελεί η ποίηση! Από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, ο έναστρος ουρανός και οι πλανήτες αποτελούν πηγή έμπνευσης και λυρικής έκφρασης.

Στη σύγχρονη ποίηση, αρκετά ποιήματα αναφέρονται σε ουράνια σώματα και αστερισμούς για να περιγράψουν ποικίλες καταστάσεις, αρκετές φορές συναισθηματικές ή ψυχικές. Ποιητές, όπως οι Κωστής Παλαμάς, Γιάννης Γρυπάρης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Καββαδίας κ.α., έχουν γράψει όμορφα ποιήματα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν σύντομα μαθήματα ουρανογραφίας [15]. Ο τελευταίος, όντας πολυταξιδεμένος, είναι ο μόνος Έλληνας ποιητής που αναφέρεται σε αστερισμούς του νότιου ημισφαιρίου. Χαρακτηριστικό ποίημά του: ο “Σταυρός του Νότου” [15], που μελοποιήθηκε  από το Θάνο Μικρούτσικο, στον ομότιτλο δίσκο:

(Προσωπική επιλογή αποτελεί η εκτέλεση από το Γιώργο Νταλάρα [16]).

Παραθέτουμε χαρακτηριστικούς στίχους από σονέτο της συλλογής “Ασάλευτη ζωή“, του Κωστή Παλαμά [15]. Ο συγκεκριμένος ποιητής χρησιμοποιεί σε ολόκληρα ποιήματα, και όχι αποσπασματικά, τα ουράνια φαινόμενα ως δομικά στοιχεία για να εκφράσει τα αισθήματα και την ψυχική διάθεση του ανθρώπου:

Οι Πλειάδες (Πούλια), ένα αστρικό σμήνος που απέχει από τη Γη περίπου 440 ως 480 έτη φωτός, φαίνονται εύκολα με γυμνό μάτι τις νύχτες και ήταν γνωστές από την αρχαϊκή εποχή αφού αναφέρονται και από τον Όμηρο (περί το 750 π.Χ.). Τα ονόματα των Πλειάδων, όπως και πολλών άλλων αστερισμών, προέρχονται από την ελληνική μυθολογία.

Ο νομπελίστας ποιητής (βραβείο 1979) Οδυσσέας Ελύτης, ύμνησε όσο λίγοι τον Ουρανό, το Φως και τον Ήλιο. Δεν θα μπορούσε να «αποφύγει» αναφορές σε άστρα και αστερισμούς. Ενδεικτικά σε ένα ποίημα για την Πούλια με τις εφτά θυγατέρες της, που δεν είναι τίποτα άλλο από τα εφτά ορατά άστρα του σμήνους των Πλειάδων, αναφέρει:

Πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες, με ποιητικές “ανησυχίες”, έχουν κάνει αξιόλογες προσπάθειες απόδοσης της ιστορίας και μυθολογίας του ουράνιου στερεώματος σε έμμετρη μορφή. Μία τέτοια προσπάθεια είναι του Στράτου Θεοδοσίου, στο βιβλίο του “Γήινα και Συμπαντικά” [17], από το οποίο παραθέτουμε αποσπάσματα από το ποίημα “Αφροδίτη, θεών η ομορφότερη“:

Ο επιστήμονες λένε ότι τα μαθηματικά είναι η γλώσσα του Σύμπαντος, της Φύσης. Η ποίηση είναι ίσως ένας συμπληρωματικός τρόπος συναισθηματικής απεικόνισης της ίδιας Ιστορίας! Αποτελεί, νομίζω, προς το παρόν, τη μοναδική γραπτή, συμβολική γέφυρα έκφρασης και σύνδεσης του εσωτερικού μας κόσμου, με αυτόν “τον Κόσμο, τον Μικρό, τον Μέγα” (Ελύτης)!

(*Το παλλινώριο είναι ναυτικό όργανο, αποτελούμενο από ανεμολόγιο άνευ μαγνητικής βελόνης που περιστρέφεται οριζοντίως πάνω σε ένα μικρό άξονα και χρησιμεύει για τη διόπτευση (προσδιορισμού θέσης πλοίου), στην οποία το  αστέρι Άλφα του Κενταύρου παίζει βασικό ρόλο. Για τους ναυτικούς του Νοτίου Ημισφαιρίου, ο Νότιος Σταυρός ήταν ό,τι για τους ναυτικούς του Βορείου Ημισφαιρίου ο Πολικός Αστέρας, αφού ο μεγάλος άξονάς του προσδιορίζει σχεδόν ακριβώς τον Νότιο Ουράνιο Πόλο.)

Ενδεικτικές πηγές-Βιβλιογραφία (1-11 αναφορές στο ΜΕΡΟΣ Α, 12,13 ΜΕΡΟΣ Γ και 14 ΜΕΡΟΣ Δ)

[15] “λυρικά ουρανογραφήματα”, ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΜΠΑΛΗΣ, εκδόσεις ΝΗΣΙΔΕΣ, 2003.

[16] ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ, Γιώργος Νταλάρας, ΓΡΑΜΜΗ ΤΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ. 

[17] “Γήινα και Συμπαντικά”, Στράτος Θεοδοσίου, εκδόσεις ΔΙΑΥΛΟΣ, 2011.