Γιατί ο Πλούτωνας δε θεωρείται πλέον πλανήτης;

Η περίπτωση του Πλούτωνα είναι παράξενη. Με μάζα μόλις 0.2% αυτή της Γης και διάμετρο συγκρίσιμη με την Αυστραλία, πρόκειται για έναν πολύ μικρό, πετρώδες αντικείμενο, αρκετά μακριά από τον Ήλιο. Η απόστασή του κυμαίνεται περίπου μεταξύ 30 και 50 Αστρονομικών Μονάδων*. Σε σαφή αντιδιαστολή με τους υπόλοιπους εξωτερικούς πλανήτες**, που είναι αέριοι και μεγάλης μάζας, η κατηγοριοποίησή του αποτέλεσε σημαντικό θέμα συζήτησης, ωθώντας τελικά την επιστημονική κοινότητα να δώσει αυστηρούς ορισμούς για τα βασικότερα σώματα που μπορεί κανείς να βρει στο ηλιακό μας σύστημα.

Το πρόβλημα της ταξινόμησης του Πλούτωνα είναι ίσως ένα από τα γνωστότερα στον χώρο της εκλαϊκευμένης αστρονομίας, κυρίως λόγω της απλότητάς του. Συνοψίζεται στην εξής ερώτηση: Πόσο μικρό μπορεί να είναι ένα σώμα ώστε να μην μπορεί πλέον να χαρακτηριστεί ως πλανήτης; Στην αρχαία Ελλάδα, πλανήτης ονομαζόταν ένα αστέρι (με την έννοια του ουράνιου σώματος και όχι την πραγματική) που “πλανάται” (έτσι προέκυψε και το όνομα πλανήτης), δηλαδή δεν ακολουθεί την ίδια φαινόμενη κίνηση που διαγράφουν τα υπόλοιπα “απλανή” αστέρια του νυχτερινού ουρανού. Με την ανακάλυψη ολοένα και περισσότερων σωμάτων όπως κομήτες, αστεροειδείς και λοιπά αντικείμενα στο χώρο του Ηλιακού Συστήματος, είναι φανερό πως έπρεπε ο ορισμός να γίνει αυστηρότερος.

Αφορμή για την επίσημη αλλαγή ήταν η ανακάλυψη της Έριδος το 2005, ενός μεταποσειδώνιου αντικειμένου (δηλαδή ενός αντικειμένου με τροχιά πέρα από αυτή του Ποσειδώνα). Η Έρις είναι ένα σώμα με μάζα σχεδόν 30% μεγαλύτερη του Πλούτωνα, και το πρώτο μεταποσειδώνιο αντικειμένο με αυτή την ιδιότητα, επομένως δημιουργήθηκε σύγχυση για το αν και αυτή θα έπρεπε να θεωρείται πλανήτης, αφού θεωρείται και ο Πλούτωνας. Γενικεύοντας το πρόβλημα περαιτέρω, οι επιστήμονες αναρωτήθηκαν μήπως θα πρέπει να υπάρχει κάποιο όριο μάζας πάνω από το οποίο ένα σώμα θεωρείται πλανήτης; Τι χαρακτηρισμό θα πρέπει να του αποδώσουμε αν αυτό το σώμα είναι ήδη δορυφόρος ενός άλλου πλανήτη;

Όλα τα παραπάνω ανάγκασαν τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση (International Astronomical Union – IAU) να δώσει έναν επίσημο ορισμό για τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρεί ένα ουράνιο σώμα προκειμένου να πάρει τον τίτλο του πλανήτη. Οι συνθήκες αυτές είναι οι παρακάτω [1]:

Το ουράνιο σώμα θα πρέπει:

1) Να βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο.

2) Να έχει επαρκώς μεγάλη μάζα ώστε η ιδιοβαρύτητά του (δηλαδή η βαρυτική δύναμη που ασκεί το σώμα στον εαυτό του) να του προσδίδει σφαιρική μορφή.

3) Να έχει “καθαρίσει τη γειτονιά του” από μικρότερα από το ίδιο αντικείμενα, έχοντας συγχωνευτεί μαζί τους.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο Πλούτωνας δεν μπορεί να θεωρηθεί πλανήτης εξ’ ορισμού, καθώς δεν πληρεί το τρίτο κριτήριο. Για τον λόγο αυτό, ο Πλούτωνας (και όλα τα ουράνια σώματα που δεν πληρούν τη συγκεκριμένη απαίτηση) χαρακτηρίζεται πλέον ως νάνος πλανήτης.

* Μία Αστρονομική Μονάδα είναι η μέση απόσταση Γης – Ήλιου και είναι 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα. 

** Εξωτερικοί είναι οι πλανήτες Δίας, Κρόνος, Ουρανός και Ποσειδώνας που είναι αυτοί που βρίσκονται πέρα από τη ζώνη των αστεροειδών. 

[1]: https://www.iau.org/static/resolutions/Resolution_GA26-5-6.pdf / https://www.iau.org/public/themes/pluto/ .

Δείτε επίσης: 
iau.org/static/publications/ga_newspapers/20060812.pdf (σελίδα 16)